Bogusławski Stanisław Ścibor (wojskowy)

Kapliczka w Stoku Polskim, niegdyś majątku Stanisława Bogusławskiego i jego syna Jana

Stanisław Ścibor-Bogusławski herbu Ostoja (ur. 13 05 1787 w Smaszkowie, zm. 1859 w Piegonisku) – uczestnik kampanii 1812-1813, kapitan w 17 pułku piechoty wojsk Księstwa Warszawskiego. Major w 13 pułku piechoty liniowej podczas powstania listopadowego. Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Virtuti Militari. Dziedzic dóbr Włocin, Zawadki i Stok.

Syn Faustyny z Kiedrowskich h. Sas i Maksymiliana Bogusławskiego, towarzysza Kawalerii Narodowej, dziedzica dóbr Włocin i Smaszków. Wnuk Franciszka Ksawerego Bogusławskiego, konfederata barskiego. Brat Antoniny (żony Jana Walentego Opielińskiego, prezydenta m. Kalisza), Joanny, Wojciecha (męża Michaliny Przeuskiej, dziedziczki Pawłówka) i Pacyfika Nikodema (męża Józefy Czapskiej), rewizora Skarbu Narodowego. Czterokrotnie żonaty - mąż: 1. Urszuli Załuskowskiej, 2. Franciszki Orłowskiej, 3. Franciszki Rudnickiej i 4. Marii Miniszewskiej. Ojciec: Marii Agaty, Marii 1v. Gołkont, 2v. Stożkowskiej, Zuzanny Ziembińskiej, Walerii Leokadii, Stanisławy Konstancji, Jana Nepomucena (męża Pauliny Niemojowskiej), Konrada (asesora sądu policji poprawczej), Makarego i Józefa Wojciecha.

Stanisław Bogusławski służbę wojskową rozpoczął w szeregach Wojsk Pruskich, a w roku 1809, 15 września, wstąpił do 17 pułku piechoty wojsk Księstwa Warszawskiego w randze porucznika. Pułk ten, dowodzony przez płk Józefa Hornowskiego, utworzony został kosztem ordynacji Zamojskich i pod koniec 1809 roku stacjonował w Warszawie i w Płocku. Podczas parady w stolicy 5 stycznia 1810 r. żołnierze 17 pułku piechoty złożyli przysięgę wierności królowi saskiemu, księciu warszawskiemu Fryderykowi Augustowi, a w końcu kwietnia 1811 r. otrzymali rozkaz udania się do Torunia na załogę. W czasie kampanii 1812 roku pułk ten należał do drugiej dywizji gen. Henryka Dąbrowskiego i rozlokowany był w trójkącie Mochylew - Bobrujsk - Borysów. Tam staczał liczne zwycięskie bitwy i potyczki z wrogiem, m.in. pod Pankratowiczami, gdzie 14 września grupa bojowa Hornowskiego zmusiła wojska rosyjskie do panicznej ucieczki z pola walki. Pułk ten wsławił się zwłaszcza podczas przeprawy Wielkiej Armii Napoleona przez Berezynę. Była to ostatnia bitwa pułku w kampanii rosyjskiej. W wyniku krwawych bojów umożliwiono przeprawę niemal wszystkich cofających się wojsk napoleońskich. Uczestnikiem tych wydarzeń był porucznik Stanisław Bogusławski, który 21 stycznia 1813 roku awansował do stopnia kapitana wojsk Księstwa Warszawskiego i odznaczony został krzyżem wojskowym, co wzmiankowane jest w licznych dokumentach z lat późniejszych. Wówczas klęska wojsk napoleońskich była już przesądzona. Ciągle jednak trwał opór na terenie Księstwa przeciw tryumfującym wojskom cara Aleksandra I. 13 lutego 1813 roku kadr 17 pułku został zaskoczony w Tyńcu przez żołnierzy rosyjskich i wzięty do niewoli. Nie wiem, czy Stanisław Bogusławski był wśród uwięzionych, ale ta wojna dla niego i tak dobiegła końca. Przegrana kampania Napoleona w 1813 roku i śmierć Józefa Poniatowskiego w bitwie pod Lipskiem przypieczętowały los Księstwa Warszawskiego, które od tej chwili znalazło się w orbicie wpływów rosyjskich. Po abdykacji Napoleona w kwietniu 1814 roku gen. Dąbrowski, za przyzwoleniem cara Aleksandra I, rozpoczął organizowanie rozproszonych resztek Wojska Polskiego. Stanisław Bogusławski zapewne stawił się w czerwcu 1814 r. zgodnie z rozkazem dowództwa w Siedlcach, gdzie koncentrowano żołnierzy pułków piechoty: 6, 17 i 21. Po reorganizacji Wojsk Polskich, dnia 2 lutego 1815 r. został wcielony do 2 pułku piechoty liniowej pod dowództwem płk Koszarskiego. Niedługo potem podał się do dymisji.

Na stałe zamieszkał w rodzinnym Włocinie. Rychła śmierć jego ojca Maksymiliana Bogusławskiego postawiła rodzinę przed koniecznością przeprowadzenia podziału majątku i spłacenia wierzytelności. W czerwcu 1814 roku Stanisław Bogusławski wraz z siostrami Antoniną i Joanną oraz z braćmi Pacyfikiem i Wojciechem doszli do porozumienia w sprawie podziału majątku. Być może już wówczas zapadła decyzja sprzedaży Włocina. Odpowiedzialność przeprowadzenia całej operacji w sensie prawnym spadła na Stanisława Bogusławskiego, który stał się de facto dziedzicem tych dóbr oraz pełnomocnikiem swego rodzeństwa w sprawach majątkowych. W pierwotnych planach majątek miał być sprzedany bratu ciotecznemu Ignacemu Mokrskiemu, ostatecznie jednak Włocin kupił 27 maja 1816 roku Alojzy Wierusz-Niemojowski za kwotę 143 tys. zł. pol. Trzeba tutaj zaznaczyć, iż wszelkiego rodzaju długi i zobowiązania ciążące na majątku pochłonęły blisko 118 tys. zł. pol., z czego przeszło 63 tys. zł. pol. należały się Tekli i Michałowi Mokrskim. Zatem dla rodzeństwa Bogusławskich i ich matki pozostało zaledwie ok. 25 tys. zł. pol. do podziału. Stanisław Bogusławski był już wtedy żonaty z Urszulą z Załuskowskich h. Rola, córką Jana i Zuzanny z Cichockich, która wkrótce dała mu syna Jana Nepomucena Adolfa. Miał przyrzeczony posag w wysokości 30 tys. zł. pol., lecz nigdy go nie odebrał. Kiedy w maju 1817 roku Stanisław Bogusławski dostał od Niemojowskiego sumy ze sprzedaży Włocina, mieszkał wraz z rodziną w dzierżawionym Zalesiu (pow. szadkowski). Wkrótce jego żona Urszula przedwcześnie zmarła. W 1820 roku, 10 lutego Stanisław Bogusławski wszedł ponownie w związek małżeński z siedemnastoletnią Franciszką Orłowską, córką Andrzeja i Magdaleny z Kamieńskich. Był wówczas dzierżawcą dóbr Sędzimirowice. Trzy lata później, 10 sierpnia 1823 roku zmarła we dworze w Kamienicy Polskiej, mieszkająca tam przy bracie Pacyfiku Bogusławskim, jego matka Faustyna. Śmierć matki postawiła Stanisława i jego rodzeństwo przed koniecznością przeprowadzenia podziału pozostawionych po niej kapitałów. Posiadała ona 9 500 zł. pol. z procentem na dobrach Czachóry, 9 000 zł. pol. z prowizjami na dobrach Borucin oraz 7 200 zł. pol. z zaległymi prowizjami na dobrach Biskupice. W sumie więc kapitał niemały. Do porozumienia między rodzeństwem Bogusławskimi w tej sprawie doszło 8 czerwca 1825 roku w Sądzie Pokoju w Kaliszu.

Stanisław Bogusławski od czasu sprzedaży rodowego majątku stale borykał się z brakiem gotówki, zaciągał więc liczne pożyczki (m.in. od kuzyna Ignacego Bogusławskiego, dzierżawcy Zawad i od brata Pacyfika). Mimo intratnych dzierżaw miał niekiedy kłopoty z ich spłacaniem. Przykładem może być sprawa z października 1826 roku, kiedy wskutek wyroku sądowego Stanisław musiał wypłacić Michałowi Wehr przeszło 1300 zł. pol. Na żądanie powoda zaprowadzona została o zapłacenie tejże sumy egzekucja do sprzedaży ruchomości zajętych już przez komornika. Bogusławski nie chcąc doczekać się skutków licytacji, zwłaszcza że do jej wykonania komornik dostał pomoc wojskową, postanowił ułożyć się z wierzycielem. Ostatecznie przesunięto termin spłaty długu. Stanisław Bogusławski był wówczas dzierżawcą Szadowa Pańskiego w pow. wartskim i jak sądzę nie mógł mieć większych problemów ze zgromadzeniem odpowiedniej sumy w nowo wyznaczonym terminie. Kłopoty finansowe były chyba przejściowe, skoro we wrześniu 1828 r. Stanisław Bogusławski kupił od wuja Mikołaja Kiedrowskiego dobra Zawadki w pow. sieradzkim. Jednak ze względu na to, że wuj Kiedrowski miał spore długi, m.in. u Julii z hr. Brandeburgów, zamężnej księżnej de Anhalt-Coethen i u niejakich Kosickich, de facto do transakcji nie doszło. Kosiccy przejęli Zawadki, zobowiązując się spłacić wszelkie długi ciążące na tych dobrach oraz wypłacić Stanisławowi Bogusławskiemu sumę 13500 zł. pol. Natomiast Stanisław zobowiązał się opłacać roczną rentę w wysokości 1800 zł. pol. wujowi Kiedrowskiemu i jego małżonce Magdalenie (matce swej żony Franciszki), począwszy od 1832 r. Ponieważ jego żona Franciszka z Orłowskich miała zapisaną sumę 49558 zł. pol. na dobrach Brończyn, Bogusławscy zamieszkali w tym majątku czerpiąc z niego zyski należne im z tytułu tego zapisu.

Kiedy wybuchło powstanie listopadowe, Stanisław Bogusławski, stary żołnierz napoleoński, wziął w nim czynny udział. Wstąpił do 13 pułku piechoty w randze majora dnia 5 lutego 1831 r. Jego pułk, pod dowództwem ppłk Kazimierza Paszkowskiego działał w Warszawie i jej okolicach. W trakcie działań wojennych Stanisław Bogusławski został przeniesiony do 10 pułku piechoty pod dowództwem Piotra Wysockiego i brał udział w dniach 6-7 września 1831 r. w krwawej obronie Warszawy przed wojskami feldmarszałka I. Paskiewicza. Jego pułk wsławił się podczas tej bitwy bohaterską obroną szańca wolskiego. Kilkanaście dni później, 21 września Bogusławski został odznaczony Krzyżem Kawalerskim. Po upadku powstania wrócił do Brończyna, gdzie mieszkał wraz z rodziną jeszcze przez wiele lat. Do służby wojskowej już nie powrócił. Władze carskie nie honorowały jego rangi majora oraz uzyskanych odznaczeń z okresu wojny polsko-rosyjskiej. W dokumentach popowstaniowych występuje jako kapitan byłego Wojska Polskiego. Po dwuletnich staraniach, 24 listopada 1838 roku Stanisław Bogusławski uzyskał potwierdzenie szlachectwa dziedzicznego przez Heroldię K.P. i otrzymał patent (legitymację) nr 1699. Wówczas był jeszcze współwłaścicielem Brończyna i tam mieszkał, ale siedem lat później spotykamy go w dokumentach jako dziedzica dóbr Stok. W ciągu tych 7 lat zaszły w życiu Stanisława Bogusławskiego wielkie zmiany. Zmarła jego druga małżonka Franciszka z Orłowskich. Stanisław ożenił się ponownie z Franciszką z Rudnickich, wdową po Marcinie Wągrowskim, dziedziczką Stoku. W 1846 roku sporządzał tabelę prestacyjną tego majątku. Stok był związany z rodziną Bogusławskich od dawna, bowiem w I połowie XVIII w. dobra te stanowiły własność Józefa Wężyka, miecznikowicza dobrzyńskiego, drugiego męża Katarzyny Gorzyńskiej voto Andrzejowej Bogusławskiej, prababki Stanisława Bogusławskiego. Po śmierci Franciszki Rudnickiej (17 grudnia 1847 r.) Bogusławski odziedziczył majątek Stok. Cztery lata później zawarł związek małżeński z Marią Miniszewską (córką Józefa i Marianny z Zyglerów).

Stanisław Bogusławski, najprawdopodobniej z końcem lat pięćdziesiątych przekazał zarządzanie dobrami Stok swemu najstarszemu synowi Janowi Nepomucenowi Bogusławskimu. Ostatnie lata swego życia spędził w Piegoniskach, wsi należącej do majętności stockich, „utrzymując się z własnych funduszów” . Tam, w dniu 22 sierpnia 1859 r. zmarł mając lat 78. Akt zgonu spisał ksiądz H. Grzelak, proboszcz parafii wojkowskiej w obecności Walentego Karsznickiego, dziedzica części dóbr Grzymaczew i Maksymiliana Pestkowskiego, dzierżawcy dóbr Włocin.

Zobacz też

• Bogusławski
• Historia rodziny Bogusławskich
• Członkowie rodziny Bogusławskich
• Majątki ziemskie Bogusławskich

Bibliografia

---

• A. Boniecki, Herbarz Polski, Warszawa 1889-1913.
• R. Bielecki, Słownik biograficzny oficerów powstania listopadowego, t.1 s. 223, Warszawa 1995.
• R. Bogusławski, Major Stanisław Bogusławski, żołnierz z Ziemi Sieradzkiej, "Na Sieradzkich Szlakach" 3-4/2006.
• R. Bogusławski, Major Stanisław Bogusławski, żołnierz z Ziemi Sieradzkiej - uzupełnienie, "Na Sieradzkich Szlakach" 1/2007.