Historia rodziny Rylskich

Herb Ostoja na pieczęci Samuela Rylskiego z połowy XVII w.

Herb Ostoja rodziny Ścibor-Rylskich z 1703 r.

Rylski (Relski, Ścibor-Rylski) – odwieczna szlachta, stara rycerska rodzina, zacna i dla Polski wielce zasłużona, pieczętująca się herbem Ostoja, należąca do heraldycznego rodu Ostojów (Mościców), wywodząca się z miejscowości Rylsk Duży (dawniej Relsko Wielkie, Rylsko Wielkie) i Rylsk Mały (dawniej Relsko Małe, Rylsko Małe), leżące (w czasach I Rzeczpospolitej) w powiecie bielskim województwa rawskiego.

Przydomek Rylskich

W wieku XVI Rylscy używali różnych przydomków najprawdopodobniej w celu rozróżnienia poszczególnych gałęzi rodu. Były to: Ścibor, Wilk, Śmig, Śmiga, Mościc, Rzymiec i Januszkiewicz. Przydomkiem rodu Rylskich herbu Ostoja, który się utrwalił w kolejnych stuleciach i używany jest do dnia dzisiejszego jest imię Ścibor (Scibor, Czścibor, Czcibor, Cibor). Jest to staropolskie imię męskie oznaczające tego, który czci walkę.

Historia Rylskich

Ród Rylskich herbu Ostoja został obszernie opisany w polskich herbarzach.

• Bartosz Paprocki w XVI wieku pisał o Rylskich (Relskich): Dom Relskich w rawskiem województwie starodawny i znaczny, wspomina epitaphium Szczęsnego we Włocławiu temi słowy: „Reverendus pater dominus Foelix Relski de domo et familia Ostojczycorum, juris pontificis doctor, ex canonico praelatus, cantor hujus ecclesiae vladislavien. Nona mensis Februarii anno 1565 obiit”. Stanisław, który się był w krakowskiej ziemi ożenił, zostawił tamże potomstwo syna, i córkę Zofią Piłatową Ujejską.

• Kasper Niesiecki wspominał o Rylskich w następujących słowach: Rylski herbu Ostoja w Rawskiem, Krakowskiem województwach, i. indziej. Gniazdo tego domu Rylsko, dwie mile od Rawy. Rylski dworzanin Króla Augusta I. Górnicki Dworzanin fol. 184. Feliks w prawie duchownem doktor, kantor w katedrze Kujawskiej, zszedł z tego świata w roku 1565. na grobek jego w Włocławiu. Samuela podkomorzego koronne go, dobroczynnego na konwent Warszawski O0. Karmelitów bosych, sławi Elise. a S. Maria, Lyric. lib. 3. od. 4. był oraz starostą Rabsztyńskim za Władysława IV. Stanisław w Krakowskiem ożeniwszy się osiadł, spłodził syna i córkę Zofią Piłatową Ujejską. Franciszek Wielkorządca Krakowski, [str. 209] starosta Kamionacki, Zygmuntowi. III. Królowi miły, z światem się rozstał w roku 1603. nagrobek mu marmurowy syn Jan wystawił na zamku w Krakowie u Ś. Michała, złączył się był dożywotnie z Katarzyną z Mstyczowa Płazianką, Jana starosty Lubaczowskiego, i drugich braci jego, rodzoną siostrą, z tej córka się dostała Stanisławowi Żelińskiemu staroście Stężyckiemu, i synów trzech: Jan, Franciszek, Władysław. Z tych Jan dworzanin królewski, burgrabia Krakowski. Piotr najprzód pisarz a potem sędzia ziemski Rawski, w roku 1662. wspomina o nim konstytucja fol. 25. że pod wojnę Szwedzką, rotmistrzem województwa Rawskiego obrany, mężnie z niem obstawał przeciw nieprzyjacielowi. Marcjan dworzanin Władysława IV. Szymon z Katarzyny Chrząszczowskiej, spłodził Stanisława, temu Zofia Jaszkowska herbu Kościesza zrodziła dwóch synów, Wojciecha wojskiego Żytomierskiego, pisarza grodzkiego Kijowskiego, poborcę 1643. Constit. fol. 6. z sejmu zaś 1647. komisarzem był, na opatrzenie fundacji Karmelitom w Bohusławiu, żona jego Zofia Grodecka podsędkowna Podolska, Stanisława herbu Starykoń córka; i Stanisława pisarza grodzkiego Żytomierskiego a tego żona Liplańska. Ludwik syn jego. Władysław 1640. Melanius. Krzysztof komisarz z sejmu 1670. do miasta Krosna. Constitut. fol. 24. Benjamin z Czarneckim w Danii na Szwedów wojownik. Constit. fol. 32. Piotr kanonik Kujawski, Lubelski i Wolborski proboszcz 1676. Constit. fol. 10. kolegium naszego Winnickiego benefaktor. Jan brat jego, pleban w Ostrowie pod Lublinem 1691. Adam i Mikołaj w Rawskiem 1674. N. miał za sobą Zofią Krupczankę, wdowę po Alemannim i Rzeszowskim. N. Wawrzyńca Kozarskiego; N. Franciszka Krasińskiego sędziego Ciechanowskiego, małżonki. Anna za Maciejem Aleksandrem Tarnowskim Roliczem, łowczym Łęczyckim. Róża za synem tegoż Aleksandra, Michałem Stanisławem kasztelanem Sieradzkim, Michał cześnik Łęczycki, rotmistrz królewski pod Chocimem, a potem kasztelan Gostyński, z sejmu 1685. deputat na trybunał Radomski. Constit. fol. 4. Antoni 1697. Różnymi przydomkami dla dyferencji ich zowią, Wilkowie, Smigowie, Mościcowie, Januszkowicowie. N. komornik pojął. Mariannę Rejownę, starościankę Libuską, Jerzy Eleonorę Łowiecką, z której ma potomstwo, Krzysztofa. Stefana, Jakuba, i córki. Łukasza Ryskiego córka, była za Michałem Suchodolskim.

• Seweryn hr. Uruski historię rodziny Rylskich przybliżył najszerzej, pisał on: Senator w rodzinie: Michał,kasztelan gostyński 1684 r. Licznie rozrodzona rodzina, wzięła nazwisko od wsi Rylska, dwie mile od miasta Rawy położonej, rozróżniała się przydomkami: Wilk, Szmig, Januszkowicz itp.; obecnie piszą się „Scibór z Wielkiego Rylska”. Jan dworzanin kr., żona Regina z Sędzic 1557 r. Feliks, ks. kantor kujawski, biegły w prawie, um. 1565 r. Wawrzyniec, dworzanin kr., dziedzic wsi Chocinek 1579 r. Franciszek, starosta kamionacki, wielkorządca krakowski 1600 r., król Zygmunt III zaszczycał go swemi względami; z żony Katarzyny z Mstyczowa Płaza jego córka Elżbieta Żelińska i synowie: Franciszek, Władysław. Jan Rylski, dworzanin kr., burgrabia krakowski 1637 r., podpisał elekcję 1648 r. Samuel, dworzanin kr., burgrabia krakowski od 1637 r., następnie podkomorzy koronny od r. 1642 r., podskarbi nadworny koronny 1654-59 r., starosta rabsztyński i kampinoski. Marjan, dworzanin Władysława IV, podpisał elekcję 1632 r. Stanisław, podczaszy gostyński 1632 r. Zbigniew syn Jana, skarbnik czerski, żonaty z Barbarą Zagórską , i Stanisław, stolnik krakowski, podpisali elekcję 1648 r. Po Szymonie z Katarzyny Chrząszczewskiej syn Stanisław, po którym z Zofii Jaszkowskiej synowie: Wojciech, wojski żytomierski 1638 r., pisarz gr. i poborca kijowski, podpisał elekcję 1632 r., ożeniony z Zofją Grodecką i Stanisław, pisarz gr. żytomierski, jego syn Ludwik-Piotr, z pisarza sędzia ziem. rawski 1648 r., wojownik przeciw Szwedom . Beniamin, syn Marcjana, wojownik z Czarnieckim przeciw Szwedom, w nagrodę zasług uwolniony od kondemnat na sejmie 1662 r. Piotr, kanonik kujawski i lubelski1676 r.; jego brat Jan, ks. proboszcz w Ostrowie pod Lublinem 1681 r. Michał, syn Jana, burgrabiego krakowskiego, dworzanin kr. 1670 r., rotmistrz królewski, dzielnie walczył pod Chocimem 1673 r., podpisał elekcję 1674 r.; cześnik łęczycki 1680 r., kasztelan gosztyński 1684 r., vice-marszałek Trybunału 1685 r., um. 1701 r. Łukasz Rylski, podczaszy ciechanowski 1703 r. Jerzy, podczaszy gostyński, poseł na sejm 1714 r., ożeniony z Eleonorą Łowicką. Józef, podczaszy rawski, elektor 1733 r. z woj.ruskiego. Antoni i Wojciech podpisali elekcję 1764 r. Jakób, kapitan wojsk królewskich 1794 r. (Metr. Kor., Conv. iDon. Gr.Warsz., Kancl., Sigil., Zap. i Wyr. Tryb. Lub. i Piotr., Quaterniones). Feliks, syn Wojciecha i Katarzyny z Gębskich, ur.1770 r. we wsi Turowice, porucznik w powstaniu 1794 r., walczył pod Maciejowicami a ranny na Pradze, dostał się do niewoli rosyjskiej; z niej uwolniony wszedł do legionów włoskich i chlubnie odznaczył się w bitwach pod Terracina 1798 r., przy oblężeniu Kapui 1799 r.; 1810 i 1811 r. walczył w Hiszpanii, a w 1812 r. w Rosji, raniony nad Berezyną i pod Lipskiem 1813 r.; w 1814 r. major wojsk polskich, przeszedł do korpusu inwalidów um.; 1823 r. w Warszawie (Ks. Wojskowe). Po Wojciechu, rotmistrzu szawelskim 1785 r., z żony Marjanny Bereckiej synowie: Leon i Michał wylegitymowani w Król. Polskiem 1842 r. Po Michale z Elżbiety Markowskiej syn Stanisław-Józef, Wawrzyniec , Antoni i inni w 1782 r., Józef w 1818 r., a jego wnuk Ludwik 1828 r., Marjan, Bruno, Fryderyk i Konstanty, prawnuki Józefa, 1855 r. i kilkunastu innych w różnych czasach wylegitymowani w Galicji. Po Antonim, dziedzicu dóbr Połomni w Galicji, z Antoniny Myszkowskiej, stolnikówny wieluńskiej, syn Leon, dziedzic dóbr Martynów w Galicji 1873 r., z N.Skrzyńskiej zostawił potomstwo; jego siostra Karolina za Wojnarowskim, dziedziczka dóbr Kościelec pod Krakowem 1850 r. Po Franciszku, dziedzicu dóbr Potok, w woj. sandomierskiem 1706 r., syn Wojciech, tego synowie: a) Michał, regent czerski, żona Dominika Ostromęcka, z niej syn Paweł, ur.1805 r. w m. Góra, podporucznik 1826 r. artylerji pieszej, kapitan 1831 r., ostatnio inżynier pow. warszawskiego, wylegit. w Król. 1844 r., z żony Teofili Marchockiej syn Napoleon, ten zapisany także do ksiąg szlachty gub. grodzieńskiej 1857 r.; b) Józef-Maciej, tego syn Filip, żona Karolina Gnapp, z niej synowie: Aleksander, w wojsku ros., Felicjan i Mieczysław wylegit. w Król. 1857 r. Po Antonim, dziedzicu wsi Ustrobna , syn Ludwik, żona Ewa Służewska, z niej syn Jan wylegit. w Król. 1838 r.

Znani przedstawiciele rodu Rylskich

• Feliks Rylski (zm. 1565) – biegły w prawie duchownym, kanonik i kantor w katedrze Kujawskiej.
• Franciszek Rylski (zm. 1604) – starosta kamionacki, wielkorządca krakowski.
• Marian Rylski (Marcjan Rylski) (zm. po 1632) – elektor i dworzanin króla Władysława IV.
• Stanisław Rylski (zm. po 1632) – elektor króla Władysława IV, podczaszy gostyński.
• Wojciech Rylski (zm. po 1638) – wojski żytomierski, pisarz grodzki i poborca kijowski, elektor króla Władysława IV. Ożeniony z Zofią Grodecką. Syn Stanisława Rylskiego i Zofii Jaszkowskiej.
• Jan Rylski (zm. po 1648) – dworzanin królewski, burgrabia krakowski, elektor króla Jana Kazimierza Wazy.
• Zbigniew Rylski (zm. po 1648) – skarbnik czerski, elektor króla Jana Kazimierza Wazy. Syn Jana Rylskiego. Żonaty z Barbarą Zagórską.
• Stanisław Rylski (zm. po 1648) – stolnik krakowski, elektor króla Jana Kazimierza Wazy.
• Ludwik Piotr Rylski (zm. po 1655) – pisarz ziemski, sędzia ziemski rawski, walczył przeciw Szwedom. Był synem Stanisława Rylskiego, pisarza grodzkiego żytomierskiego.
• Samuel Rylski (zm. po 1659) – dworzanin królewski, burgrabia krakowski, podkomorzy koronny, podskarbi nadworny koronny, starosta rabsztyński, przasnyski i kampinoski.
• Piotr Rylski (zm. po 1676) – kanonik kujawski i lubelski.
• Michał Rylski (zm. 1701) – dworzanin królewski, rotmistrz królewski, walczył pod Chocimiem w 1673 r., elektor króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego, cześnik łęczycki, kasztelan gostyński, vice-marszałek trybunału koronnego. Syn Jana Rylskiego, burgrabiego krakowskiego.
• Łukasz Rylski (zm. po 1703) – podczaszy ciechanowski.
• Jerzy Rylski (zm. po 1714) – podczaszy gostyński, poseł na sejm. Ożeniony z Eleonorą Łowicką.
• Józef Rylski (zm. po 1733) – podczaszy rawski, elektor z województwa ruskiego króla Stanisława Leszczyńskiego.
• Jakub Rylski (zm. po 1794) – kapitan wojsk królewskich.
• Antoni Ścibor-Rylski (zm. 1811) – podczaszy rawski, dziedzic Połomi. Mąż Reginy z Sierakowskich.
• Feliks Rylski [1] (1770-1823) – major Wojska Polskiego, powstaniec kościuszkowski. Syn Wojciecha Rylskiego i Katarzyny z Gębskich.
• Rozesław Ścibor-Rylski (zm. po 1842) – ziemianin. Jego małżonką była Daria ks. Trubecka h. Pogoń Litewska.
• Michał Rylski (zm. po 1842) – regent czerski. Syn Wojciecha Rylskiego. Jego żoną była Dominika Ostromęcka.
• Antoni Ścibor-Rylski (zm. po 1853) – dziedzic Połomi. Syn Antoniego Ścibor-Rylskiego, podczaszego rawskiego i Reginy z Sierakowskich. Mąż Antoniny z Myszkowskich.
• Leon Ścibor Rylski (1810-1882) – dziedzic dóbr: Martynów, Baryczka, Nart Nowy. Syn Antoniego Rylskiego i Antoniny z Myszkowskich. Jego żoną była Emilia Skrzyńska.
• Karolina z Rylskich Wojnarowska [2] (1814-1858) – pisarka czasów przełomu polskiego romantyzmu i pozytywizmu, dziedziczka dóbr Kościelec w okolicach Krakowem. Córka Antoniego Rylskiego i Antoniny z Myszkowskich. Żona Franciszka Wojnarowskiego.
• Eustachy January Mateusz Ścibor-Rylski (1817–1899) – uczestnik Wiosny Ludów, działacz gospodarczy, poseł do Sejmu Krajowego Galicji i do austriackiej Rady Państwa. Był właścicielem dóbr ziemskich: Demeszkowce, Dłuźniów, Uhrynów Tudorkowice, Czarnołoźce. Był synem Ludwika Augustyna Rylskiego i Róży Wincenty z Siekierzyńskich.
• Edward Rylski [3] (1821-1895) – oficer austriacki, powstaniec styczniowy.
• Kornel Maria Maciej Ścibor-Rylski (Kornel Ritter Rylski von Groß-Scibor) (1835-1891) – inżynier, generał major armii Austro-Węgier.
• Tadeusz Zbigniew Ścibor-Rylski (1841-1902) – ziemianin, etnograf, działacz społeczny, publicysta. Syn Rozesława Ścibor-Rylskiego i Darii ks. Trubeckiej.
• August Roman Ścibor-Rylski (1841–1902) – powstaniec styczniowy, urzędnik, właściciel majątków ziemskich: Hoczew, Olszanica, Bachlawa i Mokre.
• Eustachy Ścibor-Rylski (zm. przed 1922) – porucznik kawalerii, poeta, właściciel dóbr ziemskich: Winniki, Dłużniów, Nuśmice, Tudorkowice, Uhrynów, Rożybne koło Uhrynowa, Starogród, Jędruszkowce, Pielnia Dolna i Górna, Przybyszów. Był synem Władysława Ścibor-Rylskiego, dziedzica dóbr Bukowsko i Izabeli ks. Puzyna herbu Oginiec.
• Witold Ścibor-Rylski [4] (1871-1926) – generał brygady Wojska Polskiego.
• Kazimierz Ścibor-Rylski (1875-1940) – pułkownik dyplomowany piechoty Wojska Polskiego, ofiara zbrodni katyńskiej. Jego małżonką była Felicja Papara Budzisz.
• Władysław Ścibor-Rylski [5] (1882-1920) – pułkownik Wojska Polskiego, komendant Korpusu Kadetów Nr 2 w Modlinie.
• Maksym Rylski [6] (1895-1964) – ukraiński poeta, tłumacz, publicysta, działacz społeczny. Syn Tadeusza Rylskiego i Melanii Fedoriwnej.
• Marian Ścibor-Rylski (1897-1964) – dziedzic Szalowej, major WP.
• Zygmunt Rylski [7] (1898-1945) – podpułkownik piechoty Wojska Polskiego, ojciec Zbigniewa.
• Wacław Ścibor-Rylski (1898-1971) – polski aktor teatralny i filmowy, reżyser teatralny, dyrektor teatrów.
• Włodzimierz Stanisław Maria Ścibor-Rylski [8] (1914-1939) – podporucznik rezerwy kawalerii Wojska Polskiego, działacz katolicki, prawnik.
• Zbigniew Dionizy Ścibor-Rylski, ps. Motyl, Stanisław [9] (1917-2018) – żołnierz AK, generał brygady Wojska Polskiego.
• Zbigniew Wiesław Rylski, ps. Andrzej, Brzoza, przybrane nazwisko Andrzej Kaczor [10] (ur. 1923) – podpułkownik Wojska Polskiego, syn Zygmunta Rylskiego.
• Zofia Rylska z Konieczków [11] (1918-1999) – uczestniczka powstania warszawskiego, żona Zbigniewa Ścibora-Rylskiego.
• Aleksander Ścibor-Rylski [12] (1928-1983) – pisarz, reżyser i scenarzysta filmowy.
• Eustachy Rylski [13] (ur. 1944) – prozaik, dramaturg i scenarzysta.

• 

  Wacław Ścibor-Rylski herbu Ostoja. Zbiory NAC.

• 

  Józef i Krzysztof Rylscy herbu Ostoja, właściciele Dworu Ostoya w Jasionce. Fot. z Archiwum Stowarzyszenia Rodu Ostoja (2002 r.).

Majątki ziemskie Rylskich

• Rylsk Duży (dawniej Relsko Wielkie, Rylsko Wielkie), Rylsk Mały (dawniej Relsko Małe, Rylsko Małe), Lipnica Dolna, Demeszkowce, Dłużniów, Uhrynów, Tudorkowice, Czarnołoźce, Winniki, Nuśmice, Rożybne koło Uhrynowa, Starogród, Jędruszkowce, Pielnia Dolna i Górna, Przybyszów, Hoczew, Olszanica, Bachlawa, Mokre, Dąbrówka, Szalowa, Pisarowce, Jurowce, Połomia (dawniej Połomyja), Gadejówka (obecnie część Połomi), Kościelec, Browki, Bukowsko, Martynów, Baryczka, Nart Nowy, Nart Stary, Trzebienie (dawniej Trzebienie Nowe), Rylszczyzna (część wsi Wojsławice), Potok, Zwięczyca (obecnie część Rzeszowa), Dąbrówka (obecnie część Sanoka), Ustrobna, Dwór Ostoya w Jasionce.

• 

  Dwór Ścibor-Rylskich w Browkach koło Pawołoczy na Ukrainie.

• 

  Dwór Ścibor-Rylskich w Browkach koło Pawołoczy na Ukrainie.

• 

  Dwór Ścibor-Rylskich w Pisarowcach koło Sanoka. Graf. R. Bogusławski.

• 

  Dwór Ścibor-Rylskich w Jurowcach koło Sanoka. Graf. R. Bogusławski.

• 

  Dwór Ścibor-Rylskich w Szalowej koło Gorlic.

• 

  Dwór Ostoya Ścibor-Rylskich w Jasionce koło Rzeszowa.

• 

  Pałac Ostoya Ścibor-Rylskich w Jasionce koło Rzeszowa.

Bibliografia

• B. Paprocki, Herby rycerstwa polskiego, Kraków 1584, s. 373.
• S. Okolski, Orbis Poloni, t. II, Kraków 1643, s. 377-378.
• K. Niesiecki, Herbarz polski, wyd. J. N. Bobrowicz, t. VIII, Lipsk 1841, s. 208-209.
• S. Uruski, Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, t. X, Warszawa 1931, s. 243-244; t. XV, Warszawa 1931, s. 349-351.
• W. Wittyg, Rozsiedlenie i gniazda rodowe szlachty ziemi rawskiej w wieku XVI, Kraków 1911, s. 16, 24-25, 27-28, 36.
• W. Wittyg, Nieznana szlachta polska i jej herby, Kraków 1908, s. 279.
• J. S. Dunin Borkowski, Rocznik szlachty polskiej, t. I, Lwów 1881, s. 543.
• E. Sęczys, Szlachta wylegitymowana w Królestwie Polskim w latach 1836-1861, Warszawa 2007, s. 605-606.
• E. Sęczys, Szlachta guberni augustowskiej, lubelskiej i radomskiej wylegitymowana w Królestwie Polskim w latach 1836–1861, Warszawa 2018, s. 374.
• Polski Słownik Biograficzny, t. L, s. 458; t. XXXIII, s. 491-500.
• Ziemianie polscy XX wieku, red. Tadeusz Epsztein, cz. IV, Warszawa 1998, s. 112.
• Z. Pusłowski, Szlachta Galicji w XIX w., rkps. w Bibliotece Jagiellońskiej, k. 49v.
• S. Korwin Kruczkowski, Poczet Polaków wyniesionych do godności szlacheckiej przez monarchów austriackich w czasie od r. 1773 do 1918, Lwów 1935, s. 47.
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. VI, Warszawa 1885, s. 918.
• A. Urbański, Pro memoria, Warszawa 1929, s. 95-96.
• E. Ścibor-Rylski, In variis invaria, Lwów 1922, s. 2.
• A. Stekert, Przydomki polskie, litewskie i rusińskie, Kraków 1897, s. 107.
• H. Górny, Imię Cz(ś)cibor w polskiej antroponimii i toponimii, [w:] Onomastica, LXI/2, 2017, s. 130.
• I. S. Jacobi, Munera laureata ex aureis eruditae gloriae fructibus, k. 1v.
• AGAD, Archiwum Warszawskie Radziwiłłów, sygn.: 13561, 13562, 13563.
• Teki Dworzaczka, Biblioteka Kórnicka, PAN.
• M. J. Minakowski, Wielka Genealogia Minakowskiego (dostęp: 14.04.2025).