Rotmistrz JKM Jakub Raczko

ROTMISTRZ JKM JAKUB RACZKO HERBU OSTOJA

Jakub Raczko herbu Ostoja był rotmistrzem Jego Królewskiej Mości w XVIII wieku i wraz z bratem Antonim Raczko byli ostatnimi właścicielami majątku w Kibortyszkach w powiecie rossieńskim. Wywodził się ze żmudzko-litewskiej gałęzi rodziny Raczko, a jego przodkowie mieszkali na terenach Wielkiego Księstwa Litewskiego. Wg opracowania St. Mleczki1 są oni obaj podpisani na litewskim manifeście konfederacji warszawskiej sejmu konwokacyjnego w 1764 r., zwołanego przed sejmem elekcyjnym, w którym wraz z innymi sprzeciwili się wkroczeniu do Warszawy wojsk rosyjskich dla wsparcia stronników Stanisława Augusta Poniatowskiego i opuścili obrady sejmu konwokacyjnego. W obradach sejmu elekcyjnego już nie wzięli udziału, tak jak inni posłowie opozycji. Rok 1794 zastaje rotmistrza Jakuba Raczkę i jego syna Grzegorza w szeregach wojsk powstania kościuszkowskiego2. Po upadku powstania kościuszkowskiego i trzecim rozbiorze Polski władze carskie skonfiskowały ich majątki na Żmudzi, zaś Jakub z synem Grzegorzem i brat Antoni dla uniknięcia zesłania na Sybir i ratowania życia opuścili Żmudź. Schronili się w 1795 r. w zaborze austriackim, gdzie Jakub z synem osiedlili się w okolicach Liwa k/Węgrowa. Prawdopodobnie w okolicach Węgrowa zamieszkali wcześniej krewni Jakuba z podlaskiej gałęzi rodziny Raczko. Rotmistrz Jakub Raczko zmarł niedługo potem, w 1797 r.

Przodkowie Jakuba Raczko

Korzeni rodu z którego wywodził się Jakub Raczko należy szukać wśród przodków bojara litewskiego Ginejta lub Ginetha Konczewicza (prawdopodobnie syna Ginejta Konczy) herbu Zaręba, który wg Jana Długosza3 został z innymi wybrany przez wielkiego księcia litewskiego Witołda do uczestnictwa w herbach szlacheckich królestwa Polskiego i został przyjęty do rodu Zarębów przez szlachcica polskiego Marcina z Kalinowej w czasie unii horodelskiej. Potwierdza to Semkowicz4 na postawie kilku dokumentów i podaje, że synem Ginetha był Milus, a braćmi stryjecznymi Ginetha byli Dowoyno (syn Wysigirda) i Strocz (prawdopodobnie syn Gełguta), a wszyscy oni pieczętowali się herbem Zaręba. Gineth Koncewicz był wg Narbutta w 1390 r. członkiem otoczenia Witołda, przyszłego wielkiego księcia litewskiego, gdy zawierał on pakta z Zakonem. Świadczy wraz z synem swoim Milusem na akcie unii wileńsko-radomskiej z 1401 r., a ostatni raz występuje w umowie trockiej z 1433 r. O potomkach Milusa wiadomo, m.in. od Wysockiego6, że wśród zstępnych miał potomków którzy używali nazwiska Giniejtowicz lub Giniatowicz, a jeden z nich (prawnuk Stanisława Giniatowicza) - Jan Kazimierz Rymsza Giniatowicz Piłsudski był pradziadkiem Marszałka RP Józefa Pilsudskiego. Wysocki6 podaje, że pradziadkiem Ginetha Koncewicza (a więc także Dowoyny i Strocza) był książe żmudzki Rowmund (raczej Dowmund), brat Trojdena, księcia uciańskiego i wielkiego księcia litewskiego w latach 1269-82, obaj synowie Romunda. Byli oni potomkami legendarnego Dowszprunga (980-1026), protoplasty jednej z linii wielkich książąt litewskich. O potomkach Strocza wiadomo, że miał trzech synów (Piotr, Jan i Wołczko Strocewicz). Jednym z tych synów Strocza był Piotr Raczko (Raczkowicz) Strocewicz z Połonki herbu Zaręba. Jego żoną była Maria Bohdanówna z Suljaticz, być może herbu Ostoja. W 1434 r. Piotr Raczko Strocewicz przytwierdził swą pieczęć z herbem Zaręba do aktu unii grodzieńskiej, w której m.in. Zygmunt Kiejstutowicz odnowił zapisy złączenia i poddania Litwy Koronie, jako warunek powierzenia mu Wielkiego Księstwa Litewskiego, co świadczy o wysokiej pozycji Piotra Raczko i rodziny Raczko w Wielkim Księstwie Litewskim. W 1437 r. Piotr Raczko ufundował i uposażył kościół we wsi Połonka k/Wołkowyska (obecnie Białoruś). Brak jest udokumentowanych informacji o synach Piotra Raczko oraz któregokolwiek z braci Strocza - Wołczki i Jana.

Wg Glinki9 córką Piotra była Miłochna Anna o której są niepotwierdzone informacje, że pieczętowała się herbem Ostoja. Jeżeli wnukiem Piotra był Rafał Raczko Saczkowicz Puczycki (z Puczyc k/Łosic) także herbu Ostoja, syn nieznanego Saczki, to nie wiadomo dlaczego nastąpiła zmiana herbu. Może podważono prawa potomków Strocza do herbu Zaręba, jako dalszych krewnych Ginetha, i przejęli oni herb żony Piotra Strocewicza lub zostali zaadaptowani do rodu Ostoja w inny sposób. Być może z tego samego powodu także Dowojnowie od XVI wieku zmienili herb Zaręba na Szeliga.

Można jednak przyjąć, że od Piotra Raczko Strocewicza z Połonki herbu Zaręba, pierwszej znanej nam osoby o nazwisku Raczko, zaczyna się rodzina Raczko, rodzina rotmistrza JKM Jakuba Raczko herbu Ostoja.

Z opracowania St. Mleczki1 wiemy, że przodkiem Jakuba był niewątpliwie ww. Rafał Raczko Saczkowicz Puczycki (z Puczyc) herbu Ostoja. Można jednak przyjąć z dużym prawdopodobieństwem, że był on potomkiem nieznanego dotąd Aleksandra (dlatego używał partronimika Saczkowicz), który był synem Piotra Raczko (Raczkowicza) Strocewicza z Połonki, sędziego i starosty bielskiego, na co wskazuje m.in., że tak jak Piotr Strocewicz z Bielskiem związany był także Rafał Saczkowicz, jako sędzia bielski. Ciotką Rafała była więc Miłochna Anna Raczkówna prawdopodobnie herbu Ostoja, córka Piotra Raczko Strocewicza, żona Hleba Wiażewicza herbu Leliwa – potwierdza to m.in., że nadano jej razem z mężem w 1450 r. (w roku śmierci Piotra) dobra na Uździe w pow. ihumeńskim (czerwieńskim) k/Mińska należące wcześniej do niego. Wiemy o niej m.in. to, że miała z Hlebem Wiażewiczem trzech synów: Jerzego, Stanisława i Piotra, którzy „doszli do wysokich godności”. W spisie wojska WKL w 1528 r. poza Jerzym, Pawłem i Janem, synami Rafała, występują jeszcze Raczkowicze: Dobko, Marcin, prawdopodobnie synowie nieznanego brata Rafała, a także Michał (być może brat Rafała) i jego syn Stanisław.

Rafał Raczko Saczkowicz Puczycki herbu Ostoja, który rezydował na Podlasiu, był właścicielem Ruskowa, Puczyc i Czuchowa k/Łosic (ówcześnie na ziemi mielnickiej). Miał on co najmniej czterech synów: Pawła Saczkowicza (Michnowicza) Raczko, Bartosza Saczkowicza (Michnowicza) Raczko, Jerzego Saczkowicza (Michnowicza) Raczko de Puczyce et Turośnia i Jana Rafałowicza (Michnowicza) Raczko. Bartosz Raczko był kanonikiem wileńskim, a Jerzy Raczko był sędzią ziemskim bielskim (1514-33) i sekretarzem króla Zygmunta I Starego (od 1533). Nie wiadomo dlaczego synowie Rafałam używali zarówno patronimika Saczkowicz (jak ojciec), jak i Michnowicz. Czyżby Rafał miał jeszcze drugie imię Michał i był tożsamym z ww. Michałem uczestniczącym w spisie wojska ?

Od St. Mleczki1 i z innych źródeł10 wiemy, że Jan Rafałowicz (Michnowicz) Raczko herbu Ostoja, syn Rafała Raczko Saczkowicza Puczyckiego herbu Ostoja miał dwóch synów: Jana Janowicza i Macieja (Masia), od których można nazwać dwie linie gałęzi żmudzko-litewskiej rodziny Raczko. Po 1516 r. Jan Rafałowicz Raczko posiadał majątki: Ugjany (Łukjany), Podubise i Laskowo we włości Ojgarolskiej w pow. rosieńskim (k/Kowna) oraz Gruszewo w pow. upickim (k/Poniewieża). Prawdobodobnie wtedy już przeniósł się z Podlasia z rodziną na Żmudź, do Kibortyszek, do majątku wniesionego przez żonę z domu Kiborotowiczówną herbu Jastrzębiec10. O potomkach Jana Rafałowicza można mówić jako o Raczkach żmudzkich, lub, że jest to gałąź żmudzko-litewska rodziny Raczko. Raczkowie z tej gałęzi byli polską szlachtą żyjącą w Wielkim Księstwie Litewskim. Potomkami Jana Rafałowicza, którzy byli bezpośrednimi przodkami Jakuba byli kolejno: Jan Janowicz, Stanisław Janowicz i Stanisław Raczko, wszyscy herbu Ostoja, właściciele Kibortyszek. Prawnukiem Stanisława był Władysław Raczko, który był dalej właścicielem Kibortyszek i elektorem Michała Korybuta Wiśniowieckiego ze Żmudzi12 Według St. Mleczki rodzonymi, albo stryjecznymi potomkami Władysława Raczko był Jakub Raczko rotmistrz JKM i jego brat Antoni Raczko, tak jak on - posłowie ziemi żmudzkiej. Jak napisano wcześniej, byli oni ostatnimi właścicielami Kibortyszek, ale po upadku powstania kościuszkowskiego i trzecim rozbiorze Polski Jakub z synem Grzegorzem i jego brat Antoni w 1795 r. opuścili Kibortyszki i Jakub z synem osiedlili się w okolicach Liwa k/Węgrowa. W Liwie urodziły się dzieci Grzegorza (czterej synowie i trzy córki). Można powiedzieć, że w ten sposób powstała żmudzko-liwska sublinia gałęzi żmudzko-litewskiej rodziny Raczko. Ich potomkowie żyli początkowo przede wszystkim na Mazowszu, w okolicach Liwa i Kałuszyna. Brak jest informacji o dalszych losach i miejscu osiedlenia się brata Antoniego Raczki oraz o jego potomkach.

St. Mleczko nie pisze jednoznacznie, że Jan Raczko Rafałowicz Saczkowicz i jego potomkowie byli szlachcicami i pieczętowali się herbem Ostoja (jak jego bracia Paweł i Jerzy oraz ich potomkowie w kolejnych pokoleniach). Wiadomo jednak z dokumentów, że tak było co najmniej do końca XIX w., ale w sublinii żmudzko-liwskiej pierwszym i ostatnim, który pieczętował się herbem Ostoja był Jakub Raczko, chociaż jego syn Grzegorz prawdopodobnie tez miał potwierdzone szlachectwo.

Potomkowie Jakuba Raczko z Kibortyszek

Rotmistrz JKM Jakub Raczko herbu Ostoja, razem z synem Grzegorzem (prawdopodobnie też z potwierdzonym szlachectwem), z matki Marianny, w roku 1795 wyjechał ze Żmudzi, która znalazła się w zaborze rosyjskim, i zamieszkał na Podlasiu w okolicach Liwa k/Węgrowa, w zaborze austriackim. Krótko po zamieszkaniu na nowym miejscu, w 1797 r. Jakub Raczko, według nie potwierdzonych danych, zmarł w Popowie (obecnie Popielów) gm. Korytnica k/Liwa. Miejsce jego pochówku nie jest znane, prawdopodobnie został pochowany na nieistniejącym starym cmentarzu w Liwie. Żona Jakuba prawdopodobnie zmarła w 1816 r. Grzegorz Raczko, z żoną Anastazją z d. Kodym, miał co najmniej czterech synów: Marcin, Jan (ur. w 1802 r.), Walenty i Wincenty (ur. w 1814 r.) oraz co najmniej trzy córki: Apolonia (za Mrozem), Katarzyna i Rozalia (za Gregorczykiem), o których potomkach nic nie wiadomo. Grzegorz zmarł w 1836 r. w ww. Popowie gm Korytnica19. Miejsce jego pochówku też nie jest znane, tak jak ojca Jakuba. Prawdopodobnie byli pochowani na starym cmentarzu, koło Zamku w Liwie.

O synu Grzegorza – Marcinie Raczko – nie ma wiarygodnych informacji, poza przekazami rodzinnymi. Wiadomo. Że urodził się Liwie przed 1810 r. ale przeniósł się do Stoczka Węgrowskiego i zmarł. Jeden z synów Marcina, w dokumentach zapisany jako Raczko lub Raćko, który urodził się i zmarł w Stoczku Węgrowskim, miał na pewno syna Mikołaja Raćko, który miał co najmniej dwóch synów: Adama i Jana Raćko, który razem z potomkami powrócił do nazwiska Raczko. Mikołaj mógł mieć także syna o nazwisku Radźko. Inny z synów Marcina, w dokumentach zapisany jako Raczko lub Radźko, który urodził się w Stoczku Węgrowskim ale zmarł w Sokołowie Podlaskim, miał kilku synów: Wincenty Raczko (ur. w 1864 r.), który przeniósł się do Warszawy, którego synowie używali różnych nazwisk (Józef i Stefan Raczko, a Michał Radźko) oraz drugi Zenon Radźko i co najmniej trzeciego syna o nieznanym imieniu i nazwisku Radźko, a wszyscy urodzili się mieszkali w Sokołowie Podlaskim. Zenon miał syna Franciszka, a nieznany z imienia miał synów Kazimierza i Antoniego.

Syn Grzegorza - Jan Raczko, z żoną Małgorzatą z d. Kowalską, miał dwóch synów: Piotr (ur. w 1836 r.) i Stanisław (ur. w 1842 r.). Dokładna data śmierci (po 1857 r.) i miejsce jego pochówku nie są znane, ale prawdopodobnie był pochowany na nieistniejącym starym cmentarzu w Liwie. Pierwszy syn Jana – Piotr Raczko (ur. w 1836) z żoną Ludwiką z d. Kowalczyk) miał czterech synów: Ksawery (ur. w 1860 r. w akcie urodzenia ma nazwisko Radżko, które mieli też jego synowie), Leon (ur. w 1865 r.), Aleksander (ur. 1880 r.) i Franciszek (ur. w 1895 r.) oraz dwie córki: Maria (za Jaszczurem) i Monika (za Gromkiem). Zmarł w 1920 r. Miejsce jego pochówku nie jest znane. Drugi syn Jana: Stanisław Raczko, z żoną Joanną z d. Ciborowską, miał czterech synów: Czesław, Roman (ur. w 1880 r.), Wincenty (ur. w 1875 r.) i Władysław oraz cztery córki: Maria (zakonnica), Michalina (1882-1961 r., za Czesławem Piotrowskim) i Salomea (za Murawskim) oraz druga o nieznanym imieniu (za Sobótką). Zmarł w 1981 r. Pochowany w Liwie.

Syn Grzegorza – Walenty Raczko – zmarł w 1838 r. w Liwie i nie pozostawił potomstwa.

Syn Grzegorza - Wincenty Raczko, z żoną Scholastyką z d. Rybską, miał dwóch synów: Aleksander Tomasz (ur. w 1813 r.) i Julian (ur. w 1848 r.) oraz córkę Józefę lub Janinę. Zmarł w 1888 r. Pochowany na cmentarzu w Kałuszynie. Pierwszy syn Wincentego – Aleksander Tomasz Raczko z żoną Marcjanną z d. Pietrzyk, miał trzech synów: Kazimierz (ur. w 1871 r.), Jan (ur. w 1871 r.(?) i Stanisław (ur. w 1889 r.) oraz osiem córek: Franciszka (za Zembrzuskim), Leokadia (za Dertką), Michalina (za Polkowskim), Stanisława (panna), Stefania (za Brągoszewskim), Wanda (za Kuźniarskim), Władysława (za Kuźniarskim), Zofia, która zmarła w wieku 6 lat. Zmarł w 1921 r. w kolonii Patok. Pochowany w Kałuszynie. Drugi syn Wincentego – Julian Raczko miał trzech synów: Antoniego (ur. w 1888 r.), Marcelego (ur. w 1895 r.) i Stanisława (ur. 1880 r.). Jego synowie: Antoni Raczko, miał trzy córki, w tym dwie z nich: Adela (za Schmittem) i Antonina (za Sadalskim). Marceli Raczko, miał dwóch synów: Mieczysław (ur. w 1916 r.), Zygmunt (ur. w 1923 r.) oraz dwie córki: Stefania (za Pawlukowskim) i Władysława (za Borysiewiczem), Stanisław Raczko miał trzech synów: Jan (ur. w 1906 r.), Mieczysław i Tadeusz oraz córkę Jadwigę (za Kwastem). Pochowany w Kałuszynie.

Członkowie tej linii rodu Raczków żmudzkich, potomkowie rotmistrza Jakuba Raczko, mieszkali początkowo przeważnie na obecnej ziemi mazowieckiej (okolice Węgrowa, Kałuszyna, Mińsk Maz., Siedlce), ale w okresie międzywojennym 1918-39 wiele rodzin zamieszkało w Warszawie.

Rodzina Raczko zawsze podtrzymywała kontakty rodzinne, a dowodem tego, że dalej tak jest są Zjazdy Rodziny Raczko, głównie w części wywodzącej się z potomków Wincentego Raczki, syna Grzegorza. Głównym organizatorem tych Zjazdów jest Jan Tadeusz Raczko, syn Wacława. Ostatnie, VI-ty, VII-my i VIII-my Zjazd rodzinny, były 2 września 2006 r., 21 czerwca 2008 r. i 26 czerwca 2010 r. Każdorazowo w Mszy Świętej i w spotkaniu rodzinnym w starym młynie Kazimierza Raczko we wsi Osińskie k/Żeliszewa wzięło udział ponad osiemdziesiąt osób. Niezależnie od ww. Zjazdów rodzinnych, w dniu 8 września 2007 r. w Muzeum Zbrojownia w Liwie odbyło się spotkanie-seminarium z udziałem około 80 osób z rodziny Raczko. Program spotkania przewidywał szereg prezentacji związanych z historią i współczesnością rodziny, przyjętych z dużą satysfakcją przez zgromadzonych potomków Jakuba Raczko.

Współcześnie żyjący potomkowie Jakuba i Grzegorza o rodowym nazwisku Raczko są przedstawicielami zawodów o wysokiej renomie i mają dorobek będący przedmiotem liczących się publikacji, j.np. w „Who is who w Polsce”18. Są wśród nich m.in. przedstawiciele zawodów artystycznych: prof. Julian Henryk Raczko, jest artystą malarzem, łączonym z nurtem geometrycznym, rysownikiem, grafikiem, autorem wielu działań efemerycznych i innych prac, a jego córka Magda Raczko jest zarówno artystą malarzem jak i poetą. Obrazy i rysunki wykonuje od kilkunastu lat także Malena Romaniuk-Raczko, żona Juliana Henryka Raczko, która z zawodu jest architektem. Członkowie rodziny Raczko byli i są ludźmi wszechstronnymi i wykształconymi. Chlubnym potwierdzeniem tego jest to, że wśród osób, zwłaszcza z wcześniejszego pokolenia, noszących nazwisko Raczko są pracownicy naukowi i wykładowcy na wyższych uczelniach: - ww. prof. dr hab. Julian Henryk Raczko – prowadził pracownię rysunku i do 1999 r. był prodziekanem Wydziału Grafiki w Akademii Sztuk Pięknych, - dr hab. Jerzy Tadeusz Raczko – aktualnie docent i dyrektor Zakładu Doświadczalnego w Instytucie Chemii Organicznej PAN, - dr inż. Waldemar Piotr Raczko – był do 1999 r. docentem i dyrektorem Instytutu Maszyn Spożywczych, - mgr inż. Jan Tadeusz Raczko - był w latach 1990-tych starszym wykładowcą technologii budowy samochodów na Wydziale SIMR Politechniki Warszawskiej, ale także są to inne osoby z rodziny Raczko: - dr Henryk Witold Komoń, syn Krystyny Kuźniarskiej-Komoń, potomek Aleksandra Tomasza Raczko z Patoka k/Kałuszyna – do 2006 r. dyr. ds. lecznictwa w Woj. Szpitalu Specj. w Siedlcach. Kilka osób z młodszych pokoleń także uzyskało stopnie doktora, a nawet doktora habilitowanego. Z tego pokolenia warto także wymienić osoby z różnego rodzaju dużym dorobkiem, poza wspomnianymi już Magdą i Jerzym Tadeuszem Raczko, m.in. Dariusza Piotra Raczko, pierwszego redaktora naczelnego w latach 1999-2006 polskiego wydania National Geographic Polska oraz Roberta Aleksandra Raczko, dyrektora Pionu Hydrotechniki Mostostal Warszawa S.A., który odkupił pozostałość po gospodarstwie i młynie wodnym pradziadka Kazimierza i przeprowadza rewitalizację tego miejsca, w którym od 1996 co 2 lata odbywają się Zjazdy Rodziny Raczko, jak już wcześniej wspomniano.

Inni potomkowie Jana Rafałowicza z Kibortyszek

Trudno jest wyodrębnić poszczególne sublinie rodziny Raczko w wywodzącej się od Jana Rafałowicza Raczko, związane z wileńszczyzną i innymi ziemiami WKL. Z tej gałęzi rodziny można wyodrębnić dwie linie, dwóch synów Jana Rafałowicza - Jana Janowicza i Macieja.

W linii Jana Janowicza poza potomkami Jakuba znani są także potomkowie innych wnuków Jana Janowicza, nie związani z Kibortyszkami.

Jeżeli chodzi o linię Macieja (Masia) Raczko, to wiadomo, że miał na pewno syna Piotra oraz Jana, który z kolei miał syna Szymona. Przeniósł się z Kibortyszek do pow. wiłkomirskiego i od niego na tych terenach zaczęli się Raczkowie związani z ziemią wileńską, a potem także lidzką. Wnukiem Szymona najprawdopodobniej był Stefan, który miał wnuka Macieja żyjącego w XVII w., zapisanego w księgach guberni wileńskiej. Drugi syn Macieja żyjącego w XVI w.- Piotr miał synów Krzysztofa i Pawła, z których Krzysztof miał wnuka Siemiona (Szymona) o potwierdzonym szlachectwie w 1636 r. Wiadomo, że w 1627, razem w ww. dziadkami uczestniczył on w wyborach delegatów do sądu głównego wiłkomirskiego. Były też osoby, które na przełomie XVII/XVIII wieku przeniosły się do Prus Wschodnich, m.in. do Olecka (Margrabowa) i Pucka. Wg Uruskiego17 do ksiąg szlachty w guberniach kowieńskiej i wileńskiej w połowie XIX w. zostało wpisanych ponad dwudziestu potomków: Kazimierza Raczko (gub. kowieńska) i Macieja Raczko (gub. wileńska), wszyscy herbu Ostoja. W okolicach Witebska około 100 osobową rodzinę stanowią potomkowie szlachcica Michała Raczko ur. ok. 1670 r. i jego dwóch synów Janów. W okolicy Oszmian (Golszniszki, Janowo, Murowana Oszmianka, Wielbutowo) mieszkali potomkowie Andrzeja Raczko (ur. ok. 1750 r.). Najprawdopodobniej są oni potomkami Mikołaja, wnuka Jana Janowicza, którego potomkowie (m.in. Mateusz wspomniany w 1690 r. w dokumentach sądu miejskiego w Oszmianie), przenieśli się do oszmiańskiego i witebskiego. Potomkami Macieja Raczko mieszkającego w XVIII w. w Bohdanowszczyźnie k/Wawiórki są rodziny które mieszkały w okolicach Wawerki k/Lidy, których potomkowie mieszkają obecnie we wsi Olchówka k/Wawerki na Białorusi oraz w Polsce przede wszystkim w Warszawie i Bolesławcu, ale także w Rosji i Niemczech.

Jeszcze w 1909 r. w folwarku Janowo k. Oszmiany mieszkał Alfons, syn Stanisława z Wielbutowa, z synem Franciszkiem i Stanisławem (który wyemigrował do USA). W 1914 roku Julian syn Konstantego mieszkał w folwarku Skibinki i Jan syn Jana w zaścianku Benedyktowo Szwajcarskie, w parafii Rudomińskiej - szlachta o nazwisku Raczko17. Ojcem Konstantego i Jana był Wincenty Raczko herbu Ostoja z Okmieniszek. W latach międzywojennych w zaścianku Benedyktowo Rakańskie mieszkał Wincenty, a w zaścianku Marcinkowszczyzna – Józef, z rodzinami, którzy wywodzą się od Aleksandra, kolejnego syna ww. Wincentego z Okmieniszek. Potomkowie Jana i Aleksandra mieszkają w Polsce przede wszystkim w rejonie Bydgoszczy, Olsztyna, Wejherowa, ale także na Litwie i w innych krajach.

Na przełomie XIX/XX wieku wystąpiła duża emigracja osób z rodziny Raczko, głównie do USA, ale także do zachodnich państw Europy. W okresie międzywojennym wielu Raczków żmudzkich, nie będących potomkami Jakuba, mieszkało w II RP na obecnych terenach litewskich i białoruskich, zwłaszcza w okolicach Grodna, Lidy, Oszmian lub Wilna.

Badania dotyczące tej części rodziny Raczko są skoncentrowane na znalezieniu przodków dla krewnych żyjących w Polsce w wyniku emigracji i działań repatriacyjnych po II wojnie światowej, nie związanych z sublinią żmudzko-liwską.

Wśród osób wywodzących się zarówno z linii Jana Janowicza jak i Macieja z wiłkomirskiego znajdują się m.in.: dr Andrzej Raczko, wnuk Pawła Raczko z Ożobiele – minister finansów w rządach RP w latach 2003-2004, który obecnie (od 2010 r.) jest członkiem zarządu Narodowego Banku Polskiego, oraz ks. dr hab. Marcin Ryszard Hintz, wnuk Józefa Kazimierza Raczko z Okmieniszek – biskup Diecezji Pomorsko-Wielkopolskiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego, profesor Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej. Prawdopodobnie z tych linii wywodzi się także ks. Roman Raczko z Alekszyszek, par. Nacza, wicerektor WSD w Grodnie.

Niektórzy potomkowie Rafała Raczko mieszkający w USA, a także Rosji używają nazwiska Rachko. Takim przykładem jest ww. kilkudziesięcio-osobowa rodzina potomków łowczego połockiego Mikołaja Raczko mieszkającego w okolicach Witebska, pisząca obecnie swoje nazwisko w alfabecie łacińskim jako Rachko. Wiemy o co najmniej kilkudziesięciu osobach z linii Jana Janowicza , których przodkowie wyemigrowali do USA, z których znanym nam jest Michael F. Raczko [1] mieszkający w Swanton k/Toledo, Ohio – potomek Stanisława (Stanleya), syna ww. Alfonsa z Janowa k/Oszmiany, a w Rosji, w Moskwie, mieszka prawnuk Władysława ze Stelmak w gub. witebskiej, Konstantin Rachko [2], którego DNA podane jest jako DNA rodziny Raczko.

Osoby z gałęzi żmudzko-litewskiej rodziny Raczko, także nie będący potomkami Jakuba z Kibortyszek, mieszkają obecnie poza granicami Polski w wielu krajach, o czym tylko częściowo zostało wcześniej napisane. Są informacje w różnych portalach internetowych, że mieszkają np. w Anglii, Argentynie, Austrii, Białorusi, Chinach, Francji, Holandii, Kanadzie, Litwie (15 osób w książce telefonicznej Wilna), Łotwie, Niemczech, Rosji, Rumunii, Słowacji, Szwajcarii, Ukrainie, USA i Węgrzech, ale o ich powiązaniu z opisanymi gałęziami rodu Raczko tylko sporadycznie udało się dotychczas ustalić coś konkretnego. Jest kilka rodzin na Białorusi, Litwie, w Rosji i USA, które wcześniej wymieniono, dla których jednak udało się potwierdzić pokrewieństwo z Janem Rafałowiczem Raczko z Kibortyszek.

Gałąź podlaska rodziny Raczko

Jak już wcześniej napisano Rafał Raczko Saczkowicz Puczycki herbu Ostoja, który rezydował na Podlasiu, był właścicielem Ruskowa, Puczyc i Czuchowa k/Łosic. Miał on co najmniej czterech synów: Pawła Saczkowicza (Michnowicza) Raczko, Bartosza Saczkowicza (Michnowicza) Raczko, Jerzego Saczkowicza (Michnowicza) Raczko de Puczyce et Turośnia i Jana Rafałowicza (Michnowicza) Raczko. Poza Janem Rafałowiczem i Bartoszem, który był kanonikiem wileńskim, pozostali dwaj synowie mieszkali na Podlasiu. Jerzy Raczko był sędzią ziemskim bielskim (1514-33) i sekretarzem króla Zygmunta I Starego (od 1533). Miał on co najmniej dwóch synów i trzy córki, synowie Jerzego Raczki (Rafał i Paweł) byli bezdzietni. Paweł Saczkowicz Raczko był w latach 1511-24 wojskim ziemi bielskiej. Miał on dwóch synów oraz córkę. Zmarł przed 1531 r. Od Pawła i Jerzego Raczków powstała gałąź podlaska rodu Raczko. Będąc szlachtą litewską na Podlasiu, do uchwalenia unii lubelskiej należeli do Wielkiego Księstwa Litewskiego, a po utworzeniu Rzeczypospolitej Obojga Narodów na Unii Lubelskiej, przyłączeniu Podlasia do Korony znaleźli się w Koronie Polskiej. O „mężnych żołnierzach kniazia Michała Glińskiego, Racz(k)ach” i Jerzym Raczce herbu Ostoja, który na początku XVI wieku jako szlachcic litewski stanął przy boku Jana Radziwiłła w zwycięskiej bitwie pod Kleckiem w 1507 r., napisał Maciej Stryjkowski w „Kronice polskiej, litewskiej, żmódzkiej ...” oraz w poemacie „O bitwie z Tatary pod Kleckiem”11: „ ... Jak który mógł, dzielności swojej dokazował, A usilnie ojczyzny w upadku ratował. Lecz Raczko więtszy odniósł dank rusznicą swoją, I Radziwiłłów marszałek takiż strzelbą dwoją. Dwa tylko ze dwu rusznic Tatar nazad wsparli.”

Wg St. Mleczko synowie ww. Jerzego Raczko Saczkowicz z Puczyc zmarli bezdzietnie w I poł. XVI w. i w ten sposób ta linia wygasła. Majątek w Puczycach przeszedł w ręce Rokitnickich, po ślubie córki Jerzego, Róży, z Janem Rokitnickim herbu Nałęcz.

Bratem Jerzego był Paweł Raczko Saczkowicz, właściciel Ruskowa, od którego można wyprowadzić linię związaną z Ruskowem. Ta linia zaczyna się od Stanisława, którego potomkiem był Adam Raczko, ożeniony z Teofilą Nowosielską, sędzianką ziemską mielnicką, z którą miał dziesięcioro potomstwa; 5 synów: Kazimierza, Pawła, Stanisława, Andrzeja i Antoniego, i 5 córek ... Paweł, prawdopodobnie jako najstarszy z braci był ostatnim właścicielem Ruskowa. W drugiej połowie XVIII w. właścicielami Ruskowa zostali Bądzyńscy, prawdopodobnie po ślubie Szymona Karola Bądzyńskiego herbu Junosza z córką Pawła, Anną (w 1750 r.), a także ślubie Jana, syna Kazimierza, z Benedyktą Bądzyńską (w 1748 r.).

Drugą linię potomków Pawła Raczko Saczkowicza stanowią potomkowie jego drugiego syna, Jana, właściciele Myszkowic k/Ruskowa, które Paweł Saczkowicz otrzymał od króla. Z tej linii ostatnimi właścicielami Myszkowic byli zapewne Wojciech i Adam, synowie Kazimierza, którzy w latach 1688-1700 byli skarbnikami mielnickimi. Prawdopodobnie ich spadkobiercy sprzedali Myszkowice (dobra Łysów) rodzinie Dobrzyńskich, i prawdopodobnie zakupili majątki w innej części ziemi drohickiej. Ostatnimi znanymi nam z tej linii potomkami męskimi Pawła Saczkowicza są urodzeni przed 1700 r. synowie jego potomka Pawła, Franciszek Raczko (z ziemi zakroczymskiej i nurskiej), Ludwik Raczko (z ziemi łomżyńskiej) oraz syn jego brata Kazimierza, Jan (z ziemi mielnickiej), a także brat Pawła, Stanisław (z ziemi wieluńskiej). Z linii potomków Pawła Saczkowicza, właścicieli Myszkowic k/Ruskowa, jest jeszcze znany Adam, syn Melchiora (z ziemi czerskiej) oraz Adam i Woyciech, synowie Kazimierza z Myszkowic. Jak wynika z tych danych to jednak prawie wszyscy oni w I połowie XVIII w. przenieśli się z Ruskowa i okolic (j.np. Myszkowice) w inne regiony kraju. Wśród ich potomków mogli być znani nam z dokumentów metrykalnych: Eleonora i Konstanty Raczko ur. 1720-22 w Wąsewie na ziemi łomżyńskiej (prawdopodobnie potomkowie ww. Ludwika), Józef Raczkoski(?) i Alexander Raczkowski(?) ur. w I poł XVIII w Kamieńcu par. Oporów k/Żychlina oraz Marcin Raczko, o którym wiadomo tylko ze wzmianki z 1782 r. w rękopisach UJ w Krakowie. Wiele wskazuje na to, że potomkowie ww. Ludwika z ziemi łomżyńskiej znaleźli się w okolicach Miedznej i Liwa (przed Jakubem z Kibortyszek), potomkowie Stanisława z ziemi wieluńskiej w okolicach Dąbrowy Górniczej, a potomkowie Adama i Woyciecha z Myszkowic - w okolicach Białegostoku i Janowa Podlaskiego.

Potwierdzeniem tego jest, że osoby o nazwisku Raczko (a być może także Radźko, Radzko, Raczka, Reczko) znane m.in. z geneteki i portali internetowych, żyją współcześnie w różnychch regionach Polski,: Biała Podlaska, Białystok, Dąbrowa Górnicza, Dąbrowa Tarnowska, Janów Podlaski, Kraków, Mońki, Ostrów Maz., Sokołów Podl., a także Węgrów oraz Warszawa.

Z gałęzi podlaskiej rodziny Raczko z Ruskowa posłami ziemi mielnickiej na sejmy elekcyjne byli: Adam i Woyciech Raczko - elektorzy Władysława IV, Andrzey Raczko - elektor Stanisława Leszczyńskiego, Adam Raczko - elektor Augusta II, a z ziemi nurskiej Franciszek Raczko – elektor Stanisława Augusta. Ponadto pieczęć Stanisława Raczko z Puczyc znajduje się przy akcie Unii Lubelskiej, chociaż nie jest wymieniony w treści aktu unii lubelskiej. Z wielu opracowań wynika, że członkowie rodu Raczków podlaskich pieczętowali się herbem Ostoja, w tym wymienieni w dokumentach: Jerzy i Paweł Raczko Saczkowicze z Puczyc ss. Rafała, Stanisław Raczko s. Pawła, Jan i Krzysztof Raczkowie ss. Stanisława, Adam Raczko s. Jana i Franciszek Raczko s. Pawła. Oznacza to, że - tak jak pisze St. Mleczko za Niesieckim – herbem Ostoja pieczętowali się także inni Raczkowie pochodzący z Puczyc i Ruskowa. Przypuszczalnie miało to miejsce począwszy od Rafała Raczki Saczkowicza z Puczyc i jego syna Pawła z Ruskowa, skończywszy na Franciszku Raczce, synu Pawła Raczki, lub także innych ich potomkach w XVIII-XIX wieku. Można powiedzieć, że jest to gałąź podlaska rodziny Raczko, z którą rotmistrz Jakub Raczko miał więzy krwi, ale jego bezpośrednim przodkiem był inny syn Rafała Raczko Saczkowicza Puczyckiego - Jan Rafałowicz Raczko (Saczkowicz), od którego zaczęła się odrębna linia rodu, nie na Podlasiu, a na Żmudzi.

Inne rodziny Raczko

W historii Białegostoku i okolicznych miast9 opisany jest Jakub Raczko (Raczkowicz) Tabutowicz herbu Łabędź. Był synem Tabuta z rodu znanego bojara żmudzkiego Klausucia, ale skąd pochodzi jego nazwisko Raczko nie ma żadnych informacji, być może tak jak w przypadku Piotra Strocewicza postało od drugiego imienia Rafał, które zamieniono na starodawne zdrobnienie – Raczko1. Jak już napisano wcześniej, interesujące jest, że w akcie unii grodzieńskiej z 1434 r. jest jego podpis i pieczęć wraz z Piotrem Raczko Strocewiczem i Andruszko Dowoynowiczem, wnukami braci Ginetha Koncewicza, co potwierdza Semkowicz4. Glinka twierdzi, że jest późniejsze powinowactwo miedzy ich rodzinami poprzez Dowojnów. Jakub Tabutowicz był potomkiem Klausucia i jego wnuka Andruszki Goligunta, który w ramach unii horodelskiej przyjął herb Łabędź od Dziersława ze Skrzynna. Pokrewieństwo Jakuba Tabutowicza z Goliguntem wynika z Tek Glinki10. We wspomnianej wcześniej informacji u Narbutta, przy okazji obrony i wzięcia Kowna w 1362 r., wraz z Ginettem występuje, być może krewny, Gełgut, którego krewnym był Tabut, co by znaczyło, że Piotr Strocewicz i Jakub Tabutowicz jednak byli dalekimi krewnymi. O Jakubie Tabutowiczu wiadomo, że początkowo był właścicielem dóbr w Wawerce w pow. lidzkim3, a po 1437 r. uzyskał nadanie puszczy nad rzeką Białą, najprawdopodobniej od Michała Zygmuntowicza syna wielkiego księcia litewskiego Zygmunta Kiejstutowicza i postawił na terenach obecnego Białegostoku pierwszy dwór9. Ponadto jest informacja, że od wielkiego księcia Zygmunta Kiejstutowicza lub jego syna otrzymał także ziemie nad rzeką Dowspudą (obecna Rospuda) wraz z ośmioma jeziorami. Na tych terenach potomkowie utworzyli Bakałarzewo i Raczki. Miał on czterech synów: Mikołaja (Michno) Bakałarza Raczkę (Raczkowicza), Jana Raczkę (Raczkowicza), Wacława Raczkę (Raczkowicza) i Jakuba (Jundziłła) Raczkę. Z tej gałęzi rodu powstały rodziny Raczków (Raczkowiczów) i Jundziłłów. Dwaj z synów Mikołaja Raczko byli bakałarzami Akademii Krakowskiej – Jan i Mikołaj Michnowcz (Bakałarz), który był dworzaninem i pisarzem króla Zygmunta I. Ww. Mikołaj w 1507 otrzymał od króla Zygmunta I potwierdzenie praw do posiadłości w pow. wołkowyskim, a w 1514 - do puszczy grodzieńskiej na pruskiej granicy. Scalił on dobra Białostockie, razem z Bojarami, Starosielcami i drobnoszlacheckimi Horodnianami (obecnie dzielnica Nowe Miasto). Inny syn Stanisław Michnowicz miał córkę Marjannę Raczkównę, która wyszła za mąż za Henryka Massalskiego herbu Ostoja, od których powstała rodzina Raczko-Massalskich (Mosalskich) herbu Ostoja. Mieli oni m.in. córkę Annę Raczkównę-Massalską, która wyszła za mąż za Tryzmę, a oni mieli córkę Petronelę Tryzmiankę. Petronela Tryzmianka wyszła za mąż za Samuela Paca herbu Gozdawa, chorążego wielkiego litewskiego, a ich synem był Jan Samuel Pac, podstoli wielki litewski1. Wacław Raczko (Raczkowicz) był biskupem łuckim w latach 1459-1460/62 i dziekanem wileńskiej kapituły katedralnej8. Po śmierci jednego z prawnuków Jakuba Tabutowicza Raczki – Mikołaja Bakałarzewicza, który nie miał potomstwa, dobra białostockie przejęli Wiesiołowscy, a następnie Stefan Czarniecki i po nim Jan Klemens Branicki. Duże znaczenie miały później rodziny Jundziłłów pieczętujące się dalej herbem Łabędź, których potomkowie pełnili wiele urzędów, zwłaszcza w powiecie wołkowyskim i Drohiczynie. Gałąź rodu Raczko pochodząca od Jakuba Tabutowicza Raczki (Raczkowicza), nie wygasła, ale jej członkowie pochodzący od Jakuba Jundziłła, jednego z synów Jakuba Tabutowicza używają nazwiska Jundziłł.

Jest to odrębna gałąź białostockich Raczkowiczów, z którą rotmistrz Jakub Raczko najprawdopodobniej nie miał więzów krwi. Nie można jednak wykluczyć, że gałąź potomków Piotra Strocewicza i Rafała Saczkowicza z Puczyc jest spokrewniona lub spowinowacona „po kądzieli” z potomkami ww. bojara żmudzkiego Klausucia.

W dostępnych aktach metrykalnych z XVIII-XX wieku występują często osoby nie tylko o nazwisku Raczko lub Raczkowicz (syn Raczki, obecnie nie występuje), ale także: Raczkoski (Raczkowski), Radźko, Raćko, Reczko, Raczka, Rachko, Ratschko. Niektóre z tych nazwisk występują w różnych gałęziach rodziny Raczko (potomków Rafała Saczkowicza z Puczyc), jak było to wcześniej parokrotnie podawane. Często trudno jest określić czy to są osoby z naszej rodziny Raczko czy zupełnie inne rodziny, ale można być pewnym gdy przodkowie lub potomkowie tych osób używali lub używają nazwisko Raczko lub gdy są z miejscowości gdzie mieszkali Raczkowie. Trzeba pamiętać, że różnie pisano to nazwisko w różnych zaborach i zmieniano je przy sporządzaniu tych aktów przez ówczesnych pisarzy, także ze względu na błędne odsłuchanie i zapisanie. Osoby zgłaszające urodziny, zgony lub wstępujące w związek małżeński i ich świadkowie w tym czasie przeważnie nie umiały czytać. Często w akcie metrykalnym jest nawet zapis, że osoby są niepiśmienne i treść aktu została im tylko odczytana do akceptacji. Tym niemniej poza nazwiskiem Raczkowski, która to rodzina znana jest jako szlachta która pieczętowała się herbami Poraj i Prus I (od XV w. w Warszawie), inne z ww. wersji zapisu nazwiska zaczęły występować dopiero w XIX w. Stąd domniemanie, że mogą być tylko zmienioną wersją nazwiska Raczko i świadczyć o pokrewieństwie z rodziną Raczko. Należy ponadto podkreślić, że są potwierdzone sporadyczne przypadki gdy potomkowie osób o nazwisku Raczko używali także nazwiska Raczkowski i herbu Ostoja. Mogła to być forma „spolszczenia” nazwiska przez urzędników zaborców.

Warto też wiedzieć, że na terenach dawnego Cesarstwa Austro-Węgierskiego (zwłaszcza na Słowacji, Czechach, Węgrzech) mieszka wiele osób o nazwisku Račko, czasem nawet Raczko. Nie ma jednak żadnego potwierdzenia, że są oni powiązani z polską rodziną Raczko. Jest wzmianka w dokumentach, że już w XIV w., na terenach obecnych Czech żył ziemianin w miejscowości Lestkov o nazwisku Raczko (lub Račko) i być może to nazwisko powstało tam także od imienia, tak jak później, bo w XV w., w Wielkim Księstwie Litewskim i/lub w Królestwie Polskim. Wydaje się, że osób z tych terenów zdecydowanie nie należy więc traktować jako spokrewnionych z polską rodziną Raczko.

Posumowanie

Rotmistrz JKM Jakub Raczko herbu Ostoja, do czasu gdy był właścicielem Kibortyszek na Żmudzi, należał do średniej szlachty litewskiej z ziemi żmudzkiej. Tak jak brat Antoni i dziadek lub stryj ojca Władysław Raczko, był posłem ziemi żmudzkiej, a gdy było trzeba walczył w obronie Ojczyzny, jak wymagał tego jego stan. Ród Raczko jest przykładem mniej znanego rodu mającego przodków na Litwie, będących czasem średnią, a częściej tylko drobną szlachtą, z typowymi ich wadami i zaletami, ale wykonujących ofiarnie swoje obowiązki: służbę wojskową w obronie Ojczyzny, funkcje posłów na sejmach, a częściej urzędników ziemskich, a także będąc właścicielami ziemskimi. Z tych samych korzeni z ziem pogranicza Królestwa Polskiego z Wielkim Księstwem Litewskim z których wywodzi się ten ród wywodzą się także najznakomitsze polskie rody i znakomici Polacy.

Grzegorz Raczko i jego potomkowie nie podejmowali działań dla potwierdzenia szlachectwa, co być może wynikało z chęci ukrycia pochodzenia, a być może z powodu, że i tak większość przywilejów szlacheckich zostało zabranych przez zaborców. Wydaje się, że nie miałyby już szans i sensu próby potomków rotmistrza JKM Jakuba Raczko herbu Ostoja mające na celu formalne potwierdzenie przynależności do stanu szlacheckiego, który stracił praktycznie swój status prawny w XX wieku.

Niezależnie od tego, jak wynika moim zdaniem z niniejszego opracowania, w rodzinie Raczko przetrwały cechy tamtego stanu: kultura, tradycje, związki rodzinne, zaangażowanie w prowadzonej działalności dla swoich prywatnych „małych ojczyzn”.

Członkowie rodziny Raczko (ze wszystkich gałęzi i linii) wg. mapy nazwisk20 współcześnie mieszkają w Polsce przede wszystkim w poniższych miejscowościach lub ich okolicy: Raczko – Warszawa (109), Węgrów (35), Mońki (24), Bolesławiec (23), Dąbrowa Górnicza (20), Olsztyn (17), Wejherowo (15), Mińsk Mazowiecki (15), Białystok (15), Gdynia (15) oraz w innych (poniżej 10 osób), Radźko – Warszawa (14) oraz Sokołów Podlaski, Tarnów i Biała Podlaska, Raćko – Gorzów Wlkp.(15), Węgrów (10) oraz Bartoszyce, Raczkoski – Przasnysz, Bartoszyce, Raczkowicz – brak.

Literatura

1 Stanisław Mleczko: Mleczko, Raczko, Saczko i Łyczko. Przyczynek do kwestyi ustalania się nazwisk szlacheckich w XV wieku. Lwów, 1912, s. 18-21, 120-197

2 Julian H. Raczko, Malena Romaniuk-Raczko, Magda Raczko-Pietraszek: Program wystawy „Powroty”. Muzeum Zbrojownia na Zamku w Liwie, 2003

3 Jan Długosz: Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego. Księga XI

4 Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie pod redakcją prof. Władysława Semkowicza. Tom VII, R. 1924-1925. Kraków, 1926, s. 213-216

5 Czesław Malewski: Rody i herby szlacheckie na Litwie. http://nasz-czas.tripod.com

6 Wiesław Jan Wysocki: Konterfekt rodu Piłsudskich. http://archiwum2000.tripod.com

7 Teodor Narbutt: Dzieje starożytne narodu litewskiego.

8 Wołanie z Wołynia. Wacław Raczkowicz 1459-1460/62. www.wolaniecom.parafia.info.pl

9 Jan Glinka: Ród Klausiuca w wiekach XIII-XVI. Część 2

10 Ośrodek Dokumentacji Zabytków. Katalog Tek Glinki. www.białystok.op.gov.pl

11 Maciej Stryjkowski: O bitwie z Tatary pod Kleckiem

12 Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie. Elektorowie królów Władysława IV, Michała Korybuta, Stanisława Leszczyńskiego i spis stronników Augusta III. Tom I, Rok 1908/9. Lwów, 1910, s. 182

13 www.szlachta.org

14 http://naszczas2002.tripod.com

15 http://genealogia.lt

16 Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie pod redakcją dra Władysława Semkowicza. Tom III, R. 1911-1912. Lwów, 1913, poz. 220

17 Seweryn Uruski: Rodzina. Herbarz szlachty polskiej. Warszawa.1906

18 Who is who w Polsce. www.whoiswho.com.pl

19 www.geneteka.genealodzy.pl

20 www.moikrewni.pl/mapa