Rotmistrz JKM Jakub Raczko

ROTMISTRZ JKM JAKUB RACZKO HERBU OSTOJA

Jakub Raczko herbu Ostoja był rotmistrzem Jego Królewskiej Mości w XVIII wieku i wraz z bratem Antonim Raczko byli ostatnimi właścicielami majątku w Kibortyszkach w powiecie rossieńskim. Wywodził się ze żmudzko-litewskiej gałęzi rodziny Raczko, a jego przodkowie mieszkali na terenach Wielkiego Księstwa Litewskiego. Wg opracowania St. Mleczki1 są oni obaj podpisani na litewskim manifeście konfederacji warszawskiej sejmu konwokacyjnego w 1764 r., zwołanego przed sejmem elekcyjnym, w którym wraz z innymi sprzeciwili się wkroczeniu do Warszawy wojsk rosyjskich dla wsparcia stronników Stanisława Augusta Poniatowskiego i opuścili obrady sejmu konwokacyjnego. W obradach sejmu elekcyjnego już nie wzięli udziału, tak jak inni posłowie opozycji. Rok 1794 zastaje rotmistrza Jakuba Raczkę i jego syna Grzegorza w szeregach wojsk powstania kościuszkowskiego2. Po upadku powstania kościuszkowskiego i trzecim rozbiorze Polski władze carskie skonfiskowały ich majątki na Żmudzi, zaś Jakub z synem Grzegorzem i brat Antoni dla uniknięcia zesłania na Sybir i ratowania życia opuścili Żmudź. Schronili się w 1795 r. w zaborze austriackim, gdzie Jakub z synem osiedlili się w okolicach Liwa k/Węgrowa. Prawdopodobnie w okolicach Węgrowa zamieszkali wcześniej krewni Jakuba z podlaskiej gałęzi rodziny Raczko. Rotmistrz Jakub Raczko zmarł niedługo potem, w 1797 r.

Przodkowie Jakuba Raczko

Korzeni rodu z którego wywodził się Jakub Raczko należy szukać wśród przodków bojara litewskiego Ginetha Koncewicza (prawdopodobnie syna Ginejta Konczy) herbu Zaręba, który wg Jana Długosza3 został z innymi wybrany przez wielkiego księcia litewskiego Witołda do uczestnictwa w herbach szlacheckich królestwa Polskiego i został przyjęty do rodu Zarębów przez szlachcica polskiego Marcina z Kalinowej w czasie unii. Potwierdza to Semkowicz4 na postawie kilku dokumentów i podaje, że synem Ginetha był Milus, a braćmi stryjecznymi Ginetha byli Dowoyno (syn Wysigirda) i Strocz (prawdopodobnie syn Gełguta), a wszyscy oni pieczętowali się herbem Zaręba. Gineth Koncewicz był wg Narbutta w 1390 r. członkiem otoczenia Witołda, przyszłego wielkiego księcia litewskiego, gdy zawierał on pakta z Zakonem. Świadczy wraz z synem swoim Milusem na akcie unii wileńsko-radomskiej z 1401 r., a ostatni raz występuje w umowie trockiej z 1433 r. O potomkach Milusa wiadomo, że wśród zstępnych miał potomków którzy używali nazwiska Giniejtowicz lub Giniatowicz, a jeden z nich (prawnuk Stanisława Giniatowicza) - Jan Kazimierz Rymsza Giniatowicz Piłsudski był pradziadkiem marszałka Józefa Pilsudskiego. O potomkach Strocza wiadomo, że miał trzech synów (Piotr, Jan i Wołczko Strocewicz). Jednym z tych synów Strocza był Piotr Raczko (Raczkowicz) Strocewicz z Połonki herbu Zaręba. Jego żoną była Maria Bohdanówna z Suljaticz, być może herbu Ostoja. W 1434 r. Piotr Raczko Strocewicz przytwierdził swą pieczęć z herbem Zaręba do aktu unii grodzieńskiej, w której m.in. Zygmunt Kiejstutowicz odnowił zapisy złączenia i poddania Litwy Koronie, jako warunek powierzenia mu Wielkiego Księstwa Litewskiego, co świadczy o wysokiej pozycji Piotra Raczko i rodziny Raczko w Wielkim Księstwie Litewskim. W 1437 r. Piotr Raczko ufundował i uposażył kościół we wsi Połonka k/Wołkowyska (obecnie Białoruś). Brak jest udokumentowanych informacji o synach Piotra Raczko oraz któregokolwiek z braci Strocza - Wołczki i Jana.

Wg Glinki córką Piotra była Miłochna. Jeżeli wnukiem Piotra był Rafał Raczko Saczkowicz Puczycki (z Puczyc k/Łosic) herbu Ostoja, syn nieznanego Saczki, to nie wiadomo dlaczego nastąpiła zmiana herbu. Może podważono prawa potomków Strocza do herbu Zaręba, jako dalszych krewnych Ginetha, i przejęli oni herb żony Piotra Strocewicza lub w inny sposób. Być może z tego samego powodu także Dowojnowie od XVI wieku zmienili herb Zaręba na Szeliga.

Można jednak przyjąć, że od Piotra Raczko Strocewicza z Połonki herbu Zaręba, pierwszej znanej nam osoby o nazwisku Raczko, zaczyna się ród Raczko, rodzina rotmistrza JKM Jakuba Raczko herbu Ostoja.

Z opracowania St. Mleczki1 wiemy, że przodkiem Jakuba był niewątpliwie Rafał Raczko Saczkowicz Puczycki (z Puczyc) herbu Ostoja. Można jednak przyjąć z dużym prawdopodobieństwem, że był on potomkiem nieznanego dotąd Aleksandra (dlatego używał partronimika Saczkowicz), który był synem Piotra Raczko (Raczkowicza) Strocewicza z Połonki, sędziego i starosty bielskiego, na co wskazuje m.in., że tak jak Piotr Strocewicz z Bielskiem związany był także Rafał Saczkowicz, jako sędzia bielski. Ciotką Rafała była więc Miłochna Anna Raczkówna prawdopodobnie herbu Ostoja (herb taki sam jak Rafała), żona Hleba Wiażewicza herbu Leliwa, gdyż wg Glinki9 była ona córką Piotra Raczko (Raczkowicza) Strocewicza z Połonki – potwierdza to m.in., że nadano jej razem z mężem w 1450 r. (w roku śmierci Piotra) dobra na Uździe w pow. ihumeńskim (czerwieńskim) k/Mińska należące wcześniej do Piotra Raczko Strocewicza. Wiemy o niej m.in. to, że miała z Hlebem Wiażewiczem trzech synów: Jerzego, Stanisława i Piotra, którzy „doszli do wysokich godności”. W spisie wojska WKL w 1528 r. poza Jerzym, Pawłem i Janem, synami Rafała, występują jeszcze Raczkowicze: Dobko, Marcin, Michał i jego syn Stanisław, prawdopodobnie synowie nieznanego brata Rafała.

Rafał Raczko Saczkowicz Puczycki herbu Ostoja, który rezydował na Podlasiu, był właścicielem Ruskowa, Puczyc i Czuchowa k/Łosic. Miał on co najmniej czterech synów: Pawła Saczkowicza (Michnowicza) Raczko, Bartosza Saczkowicza (Michnowicza) Raczko, Jerzego Saczkowicza (Michnowicza) Raczko de Puczyce et Turośnia i Jana Rafałowicza (Michnowicza) Raczko. Bartosz Raczko był kanonikiem wileńskim, a Jerzy Raczko był sędzią ziemskim bielskim (1514-33) i sekretarzem króla Zygmunta I Starego (od 1533). Nie wiadomo dlaczego synowie Rafałam używali zarówno patronimika Saczkowicz (jak ojciec), jak i Michnowicz. Czyżby Rafał miał jeszcze drugie imię Michał ?

Od St. Mleczki1 i z innych źródeł10 wiemy, że Jan Rafałowicz (Michnowicz) Raczko herbu Ostoja, syn Rafała Raczko Saczkowicza Puczyckiego herbu Ostoja miał dwóch synów: Jana Janowicza i Macieja (Masia). Po 1516 r. Jan Rafałowicz Raczko posiadał majątki: Ugjany (Łukjany), Podubise i Laskowo we włości Ojgarolskiej w pow. rosieńskim (k/Kowna) oraz Gruszewo w pow. upickim (k/Poniewieża). Prawdobodobnie wtedy już przeniósł się z Podlasia z rodziną na Żmudź, do Kibortyszek, do majątku wniesionego przez żonę z domu Kiborotowiczówną herbu Jastrzębiec10. O potomkach Jana Rafałowicza można mówić jako o Raczkach żmudzkich, lub, że jest to gałąź żmudzko-litewska rodziny Raczko. Raczkowie z tej gałęzi byli polską szlachtą żyjącą w Wielkim Księstwie Litewskim. Potomkami Jana Rafałowicza, którzy byli bezpośrednimi przodkami Jakuba byli kolejno: Jan Janowicz, Stanisław Janowicz i Stanisław Raczko, wszyscy herbu Ostoja, właściciele Kibortyszek. Prawnukiem Stanisława był Władysław Raczko, który był dalej właścicielem Kibortyszek i elektorem Michała Korybuta Wiśniowieckiego ze Żmudzi12 Według St. Mleczki rodzonymi, albo stryjecznymi potomkami Władysława Raczko był Jakub Raczko rotmistrz JKM i jego brat Antoni Raczko, tak jak on - posłowie ziemi żmudzkiej. Jak napisano wcześniej, byli oni ostatnimi właścicielami Kibortyszek, ale po upadku powstania kościuszkowskiego i trzecim rozbiorze Polski Jakub z synem Grzegorzem i jego brat Antoni w 1795 r. opuścili Kibortyszki i Jakub z synem osiedlili się w okolicach Liwa k/Węgrowa. W Liwie urodziły się dzieci Grzegorza (czterej synowie i trzy córki). Można powiedzieć, że w ten sposób powstała linia żmudzko-liwska rodu Raczko. Ich potomkowie żyli początkowo przede wszystkim na Mazowszu, w okolicach Liwa i Kałuszyna. Brak jest informacji o dalszych losach i miejscu osiedlenia się brata Antoniego Raczki oraz o jego potomkach.

St. Mleczko nie pisze jednoznacznie, że Jan Raczko Rafałowicz Saczkowicz i jego potomkowie byli szlachcicami i pieczętowali się herbem Ostoja (jak jego bracia Paweł i Jerzy oraz ich potomkowie w kolejnych pokoleniach). Wiadomo jednak z dokumentów, że tak było co najmniej do końca XIX w., ale w linii żmudzko-liwskiej pierwszym i ostatnim, który pieczętował się herbem Ostoja był Jakub Raczko, chociaż jego syn Grzegorz prawdopodobnie tez miał potwierdzone szlachectwo.

Potomkowie Jakuba Raczko z Kibortyszek

Rotmistrz JKM Jakub Raczko herbu Ostoja, razem z synem Grzegorzem (prawdopodobnie też z potwierdzonym szlachectwem), z matki Marianny, w roku 1795 wyjechał ze Żmudzi, która znalazła się w zaborze rosyjskim, i zamieszkał na Podlasiu w okolicach Liwa k/Węgrowa, w zaborze austriackim. Krótko po zamieszkaniu na nowym miejscu, w 1797 r. Jakub Raczko, według nie potwierdzonych danych, zmarł w Popowie (obecnie Popielów) gm. Korytnica k/Liwa. Miejsce jego pochówku nie jest znane, prawdopodobnie został pochowany na nieistniejącym starym cmentarzu w Liwie. Żona Jakuba prawdopodobnie zmarła w 1816 r. Grzegorz Raczko, z żoną Anastazją z d. Kodym, miał co najmniej czterech synów: Marcin, Jan (ur. w 1802 r.), Walenty i Wincenty (ur. w 1814 r.) oraz co najmniej trzy córki: Apolonia (za Mrozem), Katarzyna i Rozalia (za Gregorczykiem), o których potomkach nic nie wiadomo. Grzegorz zmarł w 1836 r. w ww. Popowie gm Korytnica19. Miejsce jego pochówku też nie jest znane, tak jak ojca Jakuba. Prawdopodobnie byli pochowani na starym cmentarzu, koło Zamku w Liwie.

O synu Grzegorza – Marcinie Raczko – nie ma wiarygodnych informacji, poza przekazami rodzinnymi. Wiadomo. Że urodził się Liwie przed 1810 r. ale przeniósł się do Stoczka Węgrowskiego i zmarł. Jeden z synów Marcina, w dokumentach zapisany jako Raczko lub Raćko, który urodził się i zmarł w Stoczku Węgrowskim, miał na pewno syna Mikołaja Raćko, który miał co najmniej dwóch synów: Adama i Jana Raćko, który razem z potomkami powrócił do nazwiska Raczko. Mikołaj mógł mieć także syna o nazwisku Radźko. Inny z synów Marcina, w dokumentach zapisany jako Raczko lub Radźko, który urodził się w Stoczku Węgrowskim ale zmarł w Sokołowie Podlaskim, miał kilku synów: Wincenty Raczko (ur. w 1864 r.), który przeniósł się do Warszawy, którego synowie używali różnych nazwisk (Józef i Stefan Raczko, a Michał Radźko) oraz drugi Zenon Radźko i co najmniej trzeciego syna o nieznanym imieniu i nazwisku Radźko, a wszyscy urodzili się mieszkali w Sokołowie Podlaskim. Zenon miał syna Franciszka, a nieznany z imienia miał synów Kazimierza i Antoniego.

Syn Grzegorza - Jan Raczko, z żoną Małgorzatą z d. Kowalską, miał dwóch synów: Piotr (ur. w 1836 r.) i Stanisław (ur. w 1842 r.). Dokładna data śmierci (po 1857 r.) i miejsce jego pochówku nie są znane, ale prawdopodobnie był pochowany na nieistniejącym starym cmentarzu w Liwie. Pierwszy syn Jana – Piotr Raczko (ur. w 1836) z żoną Ludwiką z d. Kowalczyk) miał czterech synów: Ksawery (ur. w 1860 r. w akcie urodzenia ma nazwisko Radżko, które mieli też jego synowie), Leon (ur. w 1865 r.), Aleksander (ur. 1880 r.) i Franciszek (ur. w 1895 r.) oraz dwie córki: Maria (za Jaszczurem) i Monika (za Gromkiem). Zmarł w 1920 r. Miejsce jego pochówku nie jest znane. Drugi syn Jana: Stanisław Raczko, z żoną Joanną z d. Ciborowską, miał czterech synów: Czesław, Roman (ur. w 1880 r.), Wincenty (ur. w 1875 r.) i Władysław oraz cztery córki: Maria (zakonnica), Michalina (1882-1961 r., za Czesławem Piotrowskim) i Salomea (za Murawskim) oraz druga o nieznanym imieniu (za Sobótką). Zmarł w 1981 r. Pochowany w Liwie.

Syn Grzegorza – Walenty Raczko – zmarł w 1838 r. w Liwie i nie pozostawił potomstwa.

Syn Grzegorza - Wincenty Raczko, z żoną Scholastyką z d. Rybską, miał dwóch synów: Aleksander Tomasz (ur. w 1813 r.) i Julian (ur. w 1848 r.) oraz córkę Józefę lub Janinę. Zmarł w 1888 r. Pochowany na cmentarzu w Kałuszynie. Pierwszy syn Wincentego – Aleksander Tomasz Raczko z żoną Marcjanną z d. Pietrzyk, miał trzech synów: Kazimierz (ur. w 1871 r.), Jan (ur. w 1871 r.(?) i Stanisław (ur. w 1889 r.) oraz osiem córek: Franciszka (za Zembrzuskim), Leokadia (za Dertką), Michalina (za Polkowskim), Stanisława (panna), Stefania (za Brągoszewskim), Wanda (za Kuźniarskim), Władysława (za Kuźniarskim), Zofia, która zmarła w wieku 6 lat. Zmarł w 1921 r. w kolonii Patok. Pochowany w Kałuszynie. Drugi syn Wincentego – Julian Raczko miał trzech synów: Antoniego (ur. w 1888 r.), Marcelego (ur. w 1895 r.) i Stanisława (ur. 1880 r.). Jego synowie: Antoni Raczko, miał trzy córki, w tym dwie z nich: Adela (za Schmittem) i Antonina (za Sadalskim). Marceli Raczko, miał dwóch synów: Mieczysław (ur. w 1916 r.), Zygmunt (ur. w 1923 r.) oraz dwie córki: Stefania (za Pawlukowskim) i Władysława (za Borysiewiczem), Stanisław Raczko miał trzech synów: Jan (ur. w 1906 r.), Mieczysław i Tadeusz oraz córkę Jadwigę (za Kwastem). Pochowany w Kałuszynie.

Członkowie tej linii rodu Raczków żmudzkich, potomkowie rotmistrza Jakuba Raczko, mieszkali początkowo przeważnie na obecnej ziemi mazowieckiej (okolice Węgrowa, Kałuszyna, Mińsk Maz., Siedlce), ale w okresie międzywojennym 1918-39 wiele rodzin zamieszkało w Warszawie.

Rodzina Raczko zawsze podtrzymywała kontakty rodzinne, a dowodem tego, że dalej tak jest są Zjazdy Rodziny Raczko, głównie w części wywodzącej się z potomków Wincentego Raczki, syna Grzegorza. Głównym organizatorem tych Zjazdów jest Jan Tadeusz Raczko, syn Wacława. Ostatnie, VI-ty, VII-my i VIII-my Zjazd rodzinny, były 2 września 2006 r., 21 czerwca 2008 r. i 26 czerwca 2010 r. Każdorazowo w Mszy Świętej i w spotkaniu rodzinnym w starym młynie Kazimierza Raczko we wsi Osińskie k/Żeliszewa wzięło udział ponad osiemdziesiąt osób. Niezależnie od ww. Zjazdów rodzinnych, w dniu 8 września 2007 r. w Muzeum Zbrojownia w Liwie odbyło się spotkanie-seminarium z udziałem około 80 osób z rodziny Raczko. Program spotkania przewidywał szereg prezentacji związanych z historią i współczesnością rodziny, przyjętych z dużą satysfakcją przez zgromadzonych potomków Jakuba Raczko.

Współcześnie żyjący potomkowie Jakuba i Grzegorza o rodowym nazwisku Raczko są przedstawicielami zawodów o wysokiej renomie i mają dorobek będący przedmiotem liczących się publikacji, j.np. w „Who is who w Polsce”18. Są wśród nich m.in. przedstawiciele zawodów artystycznych: Julian Henryk Raczko, jest artystą malarzem, łączonym z nurtem geometrycznym, rysownikiem, grafikiem, autorem wielu działań efemerycznych i innych prac, a jego córka Magda Raczko jest zarówno artystą malarzem jak i poetą. Obrazy i rysunki wykonuje od kilkunastu lat także Malena Romaniuk-Raczko, żona Juliana Henryka Raczko, która z zawodu jest architektem. Członkowie rodziny Raczko byli i są ludźmi wszechstronnymi i wykształconymi. Chlubnym potwierdzeniem tego jest to, że wśród osób, zwłaszcza z wcześniejszego pokolenia, noszących nazwisko Raczko są pracownicy naukowi i wykładowcy na wyższych uczelniach: - ww. prof. dr hab. Julian Henryk Raczko – prowadził pracownię rysunku i do 1999 r. był prodziekanem Wydziału Grafiki w Akademii Sztuk Pięknych, - dr hab. Jerzy Tadeusz Raczko – aktualnie docent i dyrektor Zakładu Doświadczalnego w Instytucie Chemii Organicznej PAN, - dr inż. Waldemar Piotr Raczko – był do 1999 r. docentem i dyrektorem Instytutu Maszyn Spożywczych, - mgr inż. Jan Tadeusz Raczko - był w latach 1990-tych starszym wykładowcą technologii budowy samochodów na Wydziale SIMR Politechniki Warszawskiej, ale także są to inne osoby z rodziny Raczko: - dr Henryk Witold Komoń, syn Krystyny Kuźniarskiej-Komoń, potomek Aleksandra Tomasza Raczko z Patoka k/Kałuszyna – do 2006 r. dyr. ds. lecznictwa w Woj. Szpitalu Specj. w Siedlcach. Kilka osób z młodszych pokoleń także uzyskało stopnie doktora, a nawet doktora habilitowanego. Z tego pokolenia warto także wymienić osoby z różnego rodzaju dużym dorobkiem, poza wspomnianymi już Magdą i Jerzym Tadeuszem Raczko, m.in. Dariusza Piotra Raczko, pierwszego redaktora naczelnego w latach 1999-2006 polskiego wydania National Geographic Polska oraz Roberta Aleksandra Raczko, dyrektora Pionu Hydrotechniki Mostostal Warszawa S.A., który odkupił pozostałość po gospodarstwie i młynie wodnym pradziadka Kazimierza i przeprowadza rewitalizację tego miejsca, w którym od 1996 co 2 lata odbywają się Zjazdy Rodziny Raczko, jak już wcześniej wspomniano.

Inne linie gałęzi żmudzko-litewskiej

Trudno jest wyodrębnić poszczególne linie rodziny Raczko, związane z wileńszczyzną i innymi ziemiami WKL. Brat Jana Janowicza, Maciej (Masio) Raczko miał na pewno syna Piotra oraz Jana, który z kolei miał syna Szymona. Przeniósł się z Kibortyszek do pow. wiłkomirskiego i od niego na tych terenach zaczęli się Raczkowie związani z ziemią wileńską, a potem także lidzką. Wnukiem Szymona najprawdopodobniej był Stefan, który maił wnuka Macieja żyjącego w XVII w., zapisanego w księgach guberni wileńskiej. Drugi syn Macieja żyjącego w XVI w.- Piotr miał synów Krzysztofa i Pawła, z których Krzysztof miał wnuka Siemiona (Szymona) o potwierdzonym szlachectwie w 1636 r. Wiadomo, że w 1627, razem w ww. dziadkami uczestniczył on w wyborach delegatów do sądu głównego wiłkomirskiego. Wg Uruskiego17 do ksiąg szlachty w guberniach kowieńskiej i wileńskiej w połowie XIX w. zostało wpisanych ponad dwudziestu potomków: Kazimierza Raczko (gub. kowieńska) i Macieja Raczko (gub. wileńska), wszyscy herbu Ostoja. W okolicach Witebska około 100 osobową rodzinę stanowią potomkowie szlachcica Michała Raczko ur. ok. 1670 r. i jego dwóch synów Janów. W okolicy Oszmian (Golszniszki, Janowo, Murowana Oszmianka, Wielbutowo) mieszkali potomkowie Andrzeja Raczko (ur. ok. 1750 r.). Najprawdopodobniej są oni potomkami Mikołaja, wnuka Jana Janowicza, którego potomkowie (m.in. Mateusz wspomniany w 1690 r. w dokumentach sądu miejskiego w Oszmianie), przenieśli się do oszmiańskiego i witebskiego. Potomkami Macieja Raczko mieszkającego w XVIII w. w Bohdanowszczyźnie k/Wawiórki są rodziny które mieszkały w okolicach Wawerki k/Lidy, których potomkowie mieszkają obecnie we wsi Olchówka k/Wawerki na Białorusi oraz w Polsce przede wszystkim w Warszawie i Bolesławcu, ale także w Rosji i Niemczech.

Jeszcze w 1909 r. w folwarku Janowo k. Oszmiany mieszkał Alfons, syn Stanisłąwa z Wielbutowa, z synem Franciszkiem i Stanisławem (który wyemigrował do USA). W 1914 roku Julian syn Konstantego mieszkał w folwarku Skibinki i Jan syn Jana w zaścianku Benedyktowo Szwajcarskie, w parafii Rudomińskiej - szlachta o nazwisku Raczko17. Ojcem Konstantego i Jana był Wincenty Raczko herbu Ostoja z Okmieniszek. W latach międzywojennych w zaścianku Benedyktowo Rakańskie mieszkał Wincenty, a w zaścianku Marcinkowszczyzna – Józef, z rodzinami, którzy wywodzą się od Aleksandra, kolejnego syna ww. Wincentego z Okmieniszek. Potomkowie Jana i Aleksandra mieszkają w Polsce przede wszystkim w rejonie Bydgoszczy, Olsztyna, Wejherowa, ale także na Litwie i w innych krajach.

Na przełomie XIX/XX wieku wystąpiła duża emigracja osób z rodziny Raczko, głównie do USA, ale także do zachodnich państw Europy. W okresie międzywojennym wielu Raczków żmudzkich, nie będących potomkami Jakuba, mieszkało w IIRP na obecnych terenach litewskich i białoruskich, zwłaszcza w okolicach Grodna, Lidy. Oszmian lub Wilna.

Badania dotyczące tej części rodziny Raczko są skoncentrowane na znalezieniu przodków dla krewnych żyjących w Polsce w wyniku emigracji i działań repatriacyjnych po II wojnie światowej. Wśród osób wywodzących się z tych linii żmudzko-litewskiej gałęzi rodziny znajdują się m.in.: - dr Andrzej Raczko, wnuk Pawła Raczko z Ożobiele – minister finansów w rządach RP w latach 2003-2004, który obecnie (od 2010 r.) jest członkiem zarządu Narodowego Banku Polskiego, - dr hab. Marcin Ryszard Hintz, wnuk Józefa Kazimierza Raczko z Okmieniszek – biskup Diecezji Pomorsko-Wielkopolskiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego, profesor Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej.

Niektórzy potomkowie Rafała Raczko mieszkający w USA, a także Rosji używają nazwiska Rachko. Takim przykładem jest ww. kilkudziesięcio-osobowa rodzina potomków łowczego połockiego Mikołaja Raczko mieszkającego w okolicach Witebska, pisząca obecnie swoje nazwisko w alfabecie łacińskim jako Rachko. Wiemy o co najmniej kilkudziesięciu osobach, których przodkowie wyemigrowali do USA, z których znanym nam jest Michael F. Raczko [1] mieszkający w Swanton k/Toledo, Ohio – potomek Stanisława (Stanleya), syna ww. Alfonsa z Janowa k/Oszmiany, a w Rosji, w Moskwie, mieszka prawnuk Władysława ze Stelmak w gub. witebskiej, Konstantin Rachko [2], którego DNA podane jest jako DNA rodziny Raczko.

Osoby z żmudzko-litewskiej rodziny Raczko, nie będący potomkami Jakuba z Kibortyszek, mieszkają obecnie poza granicami Polski w wielu krajach, o czym tylko częściowo zostało wcześniej napisane. Są informacje w różnych portalach internetowych, że mieszkają np. w Anglii, Argentynie, Austrii, Białorusi, Chinach, Francji, Holandii, Kanadzie, Litwie (15 osób w książce telefonicznej Wilna), Łotwie, Niemczech, Rosji, Rumunii, Słowacji, Szwajcarii, Ukrainie, USA i Węgrzech, ale o ich powiązaniu z opisanymi gałęziami rodu Raczko tylko sporadycznie udało się dotychczas ustalić coś konkretnego. Jest kilka rodzin na Białorusi, Litwie, w Rosji i USA, które wcześniej wymieniono, dla których jednak udało się potwierdzić pokrewieństwo z Janem Rafałowiczem Raczko z Kibortyszek.

Gałąź podlaska rodziny Raczko

Jak już wcześniej napisano Rafał Raczko Saczkowicz Puczycki herbu Ostoja, który rezydował na Podlasiu, był właścicielem Ruskowa, Puczyc i Czuchowa k/Łosic. Miał on co najmniej czterech synów: Pawła Saczkowicza (Michnowicza) Raczko, Bartosza Saczkowicza (Michnowicza) Raczko, Jerzego Saczkowicza (Michnowicza) Raczko de Puczyce et Turośnia i Jana Rafałowicza (Michnowicza) Raczko. Poza Janem Rafałowiczem i Bartoszem, który był kanonikiem wileńskim, pozostali dwaj synowie mieszkali na Podlasiu. Jerzy Raczko był sędzią ziemskim bielskim (1514-33) i sekretarzem króla Zygmunta I Starego (od 1533). Miał on co najmniej dwóch synów i trzy córki, synowie Jerzego Raczki (Rafał i Paweł) byli bezdzietni. Paweł Saczkowicz Raczko był w latach 1511-24 wojskim ziemi bielskiej. Miał on dwóch synów oraz córkę. Zmarł przed 1531 r. Od Pawła i Jerzego Raczków powstała gałąź podlaska rodu Raczko. Będąc szlachtą litewską na Podlasiu, do uchwalenia unii lubelskiej należeli do Wielkiego Księstwa Litewskiego, a po utworzeniu Rzeczypospolitej Obojga Narodów na Unii Lubelskiej, przyłączeniu Podlasia do Korony znaleźli się w Koronie Polskiej. O „mężnych żołnierzach kniazia Michała Glińskiego, Racz(k)ach” i Jerzym Raczce herbu Ostoja, który na początku XVI wieku jako szlachcic litewski stanął przy boku Jana Radziwiłła w zwycięskiej bitwie pod Kleckiem w 1507 r., napisał Maciej Stryjkowski w „Kronice polskiej, litewskiej, żmódzkiej ...” oraz w poemacie „O bitwie z Tatary pod Kleckiem”11: „ ... Jak który mógł, dzielności swojej dokazował, A usilnie ojczyzny w upadku ratował. Lecz Raczko więtszy odniósł dank rusznicą swoją, I Radziwiłłów marszałek takiż strzelbą dwoją. Dwa tylko ze dwu rusznic Tatar nazad wsparli.”

Wg St. Mleczko synowie ww. Jerzego Raczko Saczkowicz z Puczyc zmarli bezdzietnie w I poł. XVI w. i w ten sposób ta linia wygasła. Majątek w Puczycach przeszedł w ręce Rokitnickich, po ślubie córki Jerzego, Róży, z Janem Rokitnickim herbu Nałęcz. Bratem Jerzego był Paweł Raczko Saczkowicz, właściciel Ruskowa, którego jednym z dwóch synów był Stanisław, a jego potomkiem był Adam Raczko, ożeniony z Teofilą Nowosielską, sędzianką ziemską mielnicką, z którą miał dziesięcioro potomstwa; 5 synów: Kazimierza, Pawła, Stanisława, Andrzeja i Antoniego, i 5 córek ... Paweł, prawdopodobnie jako najstarszy z braci był ostatnim właścicielem Ruskowa. W drugiej połowie XVIII w. właścicielami Ruskowa zostali Bądzyńscy, prawdopodobnie po ślubie Szymona Karola Bądzyńskiego herbu Junosza z córką Pawła, Anną (w 1750 r.), a także ślubie Jana, syna Kazimierza, z Benedyktą Bądzyńską (w 1748 r.). Drugą linię potomków Pawła Raczko Saczkowicza stanowią potomkowie jego drugiego syna, Jana, właściciele Myszkowic k/Ruskowa, które Paweł Saczkowicz otrzymał od króla. Z tej linii ostatnimi właścicielami Myszkowic byli zapewne Wojciech i Adam, synowie Kazimierza, którzy w latach 1688-1700 byli skarbnikami mielnickimi. Prawdopodobnie ich spadkobiercy sprzedali Myszkowice (dobra Łysów) rodzinie Dobrzyńskich, i prawdopodobnie zakupili majątki w innej części ziemi drohickiej. Ostatnimi znanymi nam z tej linii potomkami męskimi Pawła Saczkowicza są urodzeni przed 1700 r. synowie jego potomka Pawła, Franciszek Raczko (z ziemi zakroczymskiej i nurskiej), Ludwik Raczko (z ziemi łomżyńskiej) oraz syn jego brata Kazimierza, Jan (z ziemi mielnickiej), a także brat Pawła, Stanisław (z ziemi wieluńskiej). Z linii potomków Pawła Saczkowicza, właścicieli Myszkowic k/Ruskowa, jest jeszcze znany Adam, syn Melchiora (z ziemi czerskiej). Jak wynika z tych danych to jednak prawie wszyscy oni w I połowie XVIII w. przenieśli się z Ruskowa i okolic (j.np. Myszkowice) w inne regiony kraju. Wśród ich potomków mogli być znani nam z dokumentów metrykalnych: Eleonora i Konstanty Raczko ur. 1720-22 w Wąsewie, Józef Raczkoski(?) i Alexander Raczkowski(?) ur. w I poł XVIII w Kamieńcu par. Oporów k/Żychlina oraz Marcin Raczko, o którym wiadomo tylko ze wzmianki z 1782 r. w rękopisach UJ w Krakowie. Potomkowie Pawła Saczkowicza, j.np. osoby o nazwisku Raczko (a być może także Radźko, Radzko, Raczka, Reczko) znane m.in. z portali internetowych, żyją współcześnie w południowo-wschodnich regionach Polski,: Biała Podlaska, Białystok, Dąbrowa Górnicza, Dąbrowa Tarnowska, Kraków, Mońki, Ostrów Maz., Sokołów Podl., a także Węgrów oraz Warszawa.

Z gałęzi podlaskiej rodziny Raczko z Ruskowa posłami ziemi mielnickiej na sejmy elekcyjne byli: Adam i Woyciech Raczko - elektorzy Władysława IV, Andrzey Raczko - elektor Stanisława Leszczyńskiego, Adam Raczko - elektor Augusta II, a z ziemi nurskiej Franciszek Raczko – elektor Stanisława Augusta. Ponadto pieczęć Stanisława Raczko z Puczyc znajduje się przy akcie Unii Lubelskiej, chociaż nie jest wymieniony w treści aktu unii lubelskiej. Z wielu opracowań wynika, że członkowie rodu Raczków podlaskich pieczętowali się herbem Ostoja, w tym wymienieni w dokumentach: Jerzy i Paweł Raczko Saczkowicze z Puczyc ss. Rafała, Stanisław Raczko s. Pawła, Jan i Krzysztof Raczkowie ss. Stanisława, Adam Raczko s. Jana i Franciszek Raczko s. Pawła. Oznacza to, że - tak jak pisze St. Mleczko za Niesieckim – herbem Ostoja pieczętowali się także inni Raczkowie pochodzący z Puczyc i Ruskowa. Przypuszczalnie miało to miejsce począwszy od Rafała Raczki Saczkowicza z Puczyc i jego syna Pawła z Ruskowa, skończywszy na Franciszku Raczce, synu Pawła Raczki, lub także innych ich potomkach w XVIII-XIX wieku. Można powiedzieć, że jest to gałąź podlaska rodziny Raczko, z którą rotmistrz Jakub Raczko miał więzy krwi, ale jego bezpośrednim przodkiem był inny syn Rafała Raczko Saczkowicza Puczyckiego - Jan Rafałowicz Raczko (Saczkowicz), od którego zaczęła się odrębna linia rodu, nie na Podlasiu, a na Żmudzi.

Inne rodziny Raczko

W historii Białegostoku i okolicznych miast9 opisany jest Jakub Raczko (Raczkowicz) Tabutowicz herbu Łabędź. Był synem Tabuta z rodu znanego bojara żmudzkiego Klausucia, ale skąd pochodzi jego nazwisko Raczko nie ma żadnych informacji, być może tak jak w przypadku Piotra Strocewicza postało od drugiego imienia Rafał, które zamieniono na starodawne zdrobnienie – Raczko1. Jak już napisano wcześniej, interesujące jest, że w akcie unii grodzieńskiej z 1434 r. jest jego podpis i pieczęć wraz z Piotrem Raczko Strocewiczem i Andruszko Dowoynowiczem, wnukami braci Ginetha Koncewicza, co potwierdza Semkowicz4. Glinka twierdzi, że jest późniejsze powinowactwo miedzy ich rodzinami poprzez Dowojnów. Jakub Tabutowicz był potomkiem Klausucia i jego wnuka Andruszki Goligunta, który w ramach unii horodelskiej przyjął herb Łabędź od Dziersława ze Skrzynna. Pokrewieństwo Jakuba Tabutowicza z Goliguntem wynika z Tek Glinki10. We wspomnianej wcześniej informacji u Narbutta, przy okazji obrony i wzięcia Kowna w 1362 r., wraz z Ginettem występuje, być może krewny, Gełgut, którego krewnym był Tabut, co by znaczyło, że Piotr Strocewicz i Jakub Tabutowicz jednak byli dalekimi krewnymi. O Jakubie Tabutowiczu wiadomo, że początkowo był właścicielem dóbr w Wawerce w pow. lidzkim3, a po 1437 r. uzyskał nadanie puszczy nad rzeką Białą, najprawdopodobniej od Michała Zygmuntowicza syna wielkiego księcia litewskiego Zygmunta Kiejstutowicza i postawił na terenach obecnego Białegostoku pierwszy dwór9. Ponadto jest informacja, że od wielkiego księcia Zygmunta Kiejstutowicza lub jego syna otrzymał także ziemie nad rzeką Dowspudą (obecna Rospuda) wraz z ośmioma jeziorami. Na tych terenach potomkowie utworzyli Bakałarzewo i Raczki. Miał on czterech synów: Mikołaja (Michno) Bakałarza Raczkę (Raczkowicza), Jana Raczkę (Raczkowicza), Wacława Raczkę (Raczkowicza) i Jakuba (Jundziłła) Raczkę. Z tej gałęzi rodu powstały rodziny Raczków (Raczkowiczów) i Jundziłłów. Dwaj z synów Mikołaja Raczko byli bakałarzami Akademii Krakowskiej – Jan i Mikołaj Michnowcz (Bakałarz), który był dworzaninem i pisarzem króla Zygmunta I. Ww. Mikołaj w 1507 otrzymał od króla Zygmunta I potwierdzenie praw do posiadłości w pow. wołkowyskim, a w 1514 - do puszczy grodzieńskiej na pruskiej granicy. Scalił on dobra Białostockie, razem z Bojarami, Starosielcami i drobnoszlacheckimi Horodnianami (obecnie dzielnica Nowe Miasto). Inny syn Stanisław Michnowicz miał córkę Marjannę Raczkównę, która wyszła za mąż za Henryka Massalskiego herbu Ostoja, od których powstała rodzina Raczko-Massalskich (Mosalskich) herbu Ostoja. Mieli oni m.in. córkę Annę Raczkównę-Massalską, która wyszła za mąż za Tryzmę, a oni mieli córkę Petronelę Tryzmiankę. Petronela Tryzmianka wyszła za mąż za Samuela Paca herbu Gozdawa, chorążego wielkiego litewskiego, a ich synem był Jan Samuel Pac, podstoli wielki litewski1. Wacław Raczko (Raczkowicz) był biskupem łuckim w latach 1459-1460/62 i dziekanem wileńskiej kapituły katedralnej8. Po śmierci jednego z prawnuków Jakuba Tabutowicza Raczki – Mikołaja Bakałarzewicza, który nie miał potomstwa, dobra białostockie przejęli Wiesiołowscy, a następnie Stefan Czarniecki i po nim Jan Klemens Branicki. Duże znaczenie miały później rodziny Jundziłłów pieczętujące się dalej herbem Łabędź, których potomkowie pełnili wiele urzędów, zwłaszcza w powiecie wołkowyskim i Drohiczynie. Gałąź rodu Raczko pochodząca od Jakuba Tabutowicza Raczki (Raczkowicza), nie wygasła, ale jej członkowie pochodzący od Jakuba Jundziłła, jednego z synów Jakuba Tabutowicza używają nazwiska Jundziłł.

Jest to odrębna gałąź białostockich Raczkowiczów, z którą rotmistrz Jakub Raczko najprawdopodobniej nie miał więzów krwi. Nie można jednak wykluczyć, że gałąź potomków Piotra Strocewicza i Rafała Saczkowicza z Puczyc jest spokrewniona lub spowinowacona „po kądzieli” z potomkami ww. bojara żmudzkiego Klausucia.

W dostępnych aktach metrykalnych z XVIII-XX wieku występują często osoby nie tylko o nazwisku Raczko lub Raczkowicz (syn Raczki, obecnie nie występuje), ale także: Raczkoski (Raczkowski), Radźko, Raćko, Reczko, Raczka, Rachko, Ratschko. Niektóre z tych nazwisk występują w różnych gałęziach rodziny Raczko (potomków Rafała Saczkowicza z Puczyc), jak było to wcześniej parokrotnie podawane. Często trudno jest określić czy to są osoby z naszej rodziny Raczko czy zupełnie inne rodziny, ale można być pewnym gdy przodkowie lub potomkowie tych osób używali lub używają nazwisko Raczko lub gdy są z miejscowości gdzie mieszkali Raczkowie. Trzeba pamiętać, że różnie pisano to nazwisko w różnych zaborach i zmieniano je przy sporządzaniu tych aktów przez ówczesnych pisarzy, także ze względu na błędne odsłuchanie i zapisanie. Osoby zgłaszające urodziny, zgony lub wstępujące w związek małżeński i ich świadkowie w tym czasie przeważnie nie umiały czytać. Często w akcie metrykalnym jest nawet zapis, że osoby są niepiśmienne i treść aktu została im tylko odczytana do akceptacji. Tym niemniej poza nazwiskiem Raczkowski, która to rodzina znana jest jako szlachta która pieczętowała się herbami Poraj i Prus I (od XV w. w Warszawie), inne z ww. wersji zapisu nazwiska zaczęły występować dopiero w XIX w. Stąd domniemanie, że mogą być tylko zmienioną wersją nazwiska Raczko i świadczyć o pokrewieństwie z rodziną Raczko. Należy ponadto podkreślić, że są potwierdzone sporadyczne przypadki gdy potomkowie osób o nazwisku Raczko używali także nazwiska Raczkowski i herbu Ostoja. Mogła to być forma „spolszczenia” nazwiska przez urzędników zaborców.

Warto też wiedzieć, że na terenach dawnego Cesarstwa Austro-Węgierskiego (zwłaszcza na Słowacji, Czechach, Węgrzech) mieszka wiele osób o nazwisku Račko, czasem nawet Raczko. Nie ma jednak żadnego potwierdzenia, że są oni powiązani z polską rodziną Raczko. Jest wzmianka w dokumentach, że już w XIV w., na terenach obecnych Czech żył ziemianin w miejscowości Lestkov o nazwisku Raczko (lub Račko) i być może to nazwisko powstało tam także od imienia, tak jak później, bo w XV w., w Wielkim Księstwie Litewskim i/lub w Królestwie Polskim. Wydaje się, że osób z tych terenów zdecydowanie nie należy więc traktować jako spokrewnionych z polską rodziną Raczko.

Posumowanie

Rotmistrz JKM Jakub Raczko herbu Ostoja, do czasu gdy był właścicielem Kibortyszek na Żmudzi, należał do średniej szlachty litewskiej z ziemi żmudzkiej. Tak jak brat Antoni i dziadek lub stryj ojca Władysław Raczko, był posłem ziemi żmudzkiej, a gdy było trzeba walczył w obronie Ojczyzny, jak wymagał tego jego stan. Ród Raczko jest przykładem mniej znanego rodu mającego przodków na Litwie, będących czasem średnią, a częściej tylko drobną szlachtą, z typowymi ich wadami i zaletami, ale wykonujących ofiarnie swoje obowiązki: służbę wojskową w obronie Ojczyzny, funkcje posłów na sejmach, a częściej urzędników ziemskich, a także będąc właścicielami ziemskimi. Z tych samych korzeni z ziem pogranicza Królestwa Polskiego z Wielkim Księstwem Litewskim z których wywodzi się ten ród wywodzą się także najznakomitsze polskie rody i znakomici Polacy.

Grzegorz Raczko i jego potomkowie nie podejmowali działań dla potwierdzenia szlachectwa, co być może wynikało z chęci ukrycia pochodzenia, a być może z powodu, że i tak większość przywilejów szlacheckich zostało zabranych przez zaborców. Wydaje się, że nie miałyby już szans i sensu próby potomków rotmistrza JKM Jakuba Raczko herbu Ostoja mające na celu formalne potwierdzenie przynależności do stanu szlacheckiego, który stracił praktycznie swój status prawny w XX wieku.

Niezależnie od tego, jak wynika moim zdaniem z niniejszego opracowania, w rodzinie Raczko przetrwały cechy tamtego stanu: kultura, tradycje, związki rodzinne, zaangażowanie w prowadzonej działalności dla swoich prywatnych „małych ojczyzn”.

Członkowie rodziny Raczko (ze wszystkich gałęzi i linii) wg. mapy nazwisk20 współcześnie mieszkają w Polsce przede wszystkim w poniższych miejscowościach lub ich okolicy: Raczko – Warszawa (109), Węgrów (35), Mońki (24), Bolesławiec (23), Dąbrowa Górnicza (20), Olsztyn (17), Wejherowo (15), Mińsk Mazowiecki (15), Białystok (15), Gdynia (15) oraz w innych (poniżej 10 osób), Radźko – Warszawa (14) oraz Sokołów Podlaski, Tarnów i Biała Podlaska, Raćko – Gorzów Wlkp.(15), Węgrów (10) oraz Bartoszyce, Raczkoski – Przasnysz, Bartoszyce, Raczkowicz – brak.

Literatura

1 Stanisław Mleczko: Mleczko, Raczko, Saczko i Łyczko. Przyczynek do kwestyi ustalania się nazwisk szlacheckich w XV wieku. Lwów, 1912, s. 18-21, 120-197 2 Julian H. Raczko, Malena Romaniuk-Raczko, Magda Raczko-Pietraszek: Program wystawy „Powroty”. Muzeum Zbrojownia na Zamku w Liwie, 2003 3 Jan Długosz: Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego. Księga XI. 4 Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie pod redakcją prof. Władysława Semkowicza. Tom VII, R. 1924-1925. Kraków, 1926, s. 213-216 5 Czesław Malewski: Rody i herby szlacheckie na Litwie. http://nasz-czas.tripod.com 6 Wiesław Jan Wysocki: Konterfekt rodu Piłsudskich. http://archiwum2000.tripod.com 7 Teodor Narbutt: Dzieje starożytne narodu litewskiego. 8 Wołanie z Wołynia. Wacław Raczkowicz 1459-1460/62. www.wolaniecom.parafia.info.pl 9 Jan Glinka: Ród Klausiuca w wiekach XIII-XVI. Część 2. 10 Ośrodek Dokumentacji Zabytków. Katalog Tek Glinki. www.białystok.op.gov.pl 11 Maciej Stryjkowski: O bitwie z Tatary pod Kleckiem. 12 Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie. Elektorowie królów Władysława IV, Michała Korybuta, Stanisława Leszczyńskiego i spis stronników Augusta III. Tom I, Rok 1908/9. Lwów, 1910, s. 182 13 www.szlachta.org 14 http://naszczas2002.tripod.com 15 http://genealogia.lt 16 Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie pod redakcją dra Władysława Semkowicza. Tom III, R. 1911-1912. Lwów, 1913, poz. 220, 17 Seweryn Uruski: Rodzina. Herbarz szlachty polskiej. Warszawa.1906. 18 Who is who w Polsce. www.whoiswho.com.pl 19 www.geneteka.genealodzy.pl 20 www.moikrewni.pl/mapa