Historia rodziny Sędzimirów

Herb Ostoja Michała Sędziwoja¹

Sędzimir (Sendzimir, Sędziwój, Łukowicki) - odwieczna szlachta polska, stara rodzina rycerska, zacna i dla Polski wielce zasłużona, pieczętująca się herbem Ostoja, należąca do heraldycznego rodu Ostojów (Mościców), wywodząca się z miejscowości Łukowica (dawniej też Łukawica), położonej w województwie małopolskim, w powiecie limanowskim. Czasami używali przydomku Ścibor.

Najstarsze świadectwa źródłowe

• Najdawniejszymi i pewnymi przodkami Sędzimirów herbu Ostoja byli trzej bracia – Marek (ojciec Sędzimira z Kępia i Łukowicy), Mikołaj i Jaszek, dziedzice w Kępiu, Kurozwękach i Imbramowicach. Możliwe, że byli oni wnukami komesa Sędzimira z Chełmu herbu Ostoja, występującego w 1304 roku².

• Za protoplastę rodu Sędzimirów herbu Ostoja można uznać Sędzimira z Kępia i Łukowicy, syna Marka z Kępia, Kurozwęk i Imbramowic. W latach 1430–1431 siostry Sędzimira – Katarzyna, żona Ścibora z Rzelska i Anna (zw. Mirochną), żona Franciszka z Kępia ustąpiły na rzecz brata ze swych części macierzystych w Łukowicy. W tym czasie Sędzimir wszedł w posiadanie także innej części Łukowicy (Katarzyna, wdowa po Klemensie Uchaczu z Łukowicy i jej syn Jakub ustąpili swoją część w Łukowicy Sędzimirowi na mocy prawa bliższości)³.

• W roku 1444 Sędziwój z Łukowicy uzyskał zgodę króla Władysława III Warneńczyka na przeniesienie Łukowicy z prawa polskiego na magdeburskie wraz z młynami i karczmami, nadając jej mieszkańcom immunitet sądowy³.

Znani przedstawiciele rodziny

• Sędzimir (Sędomir) z Łukowicy i Kępia (zm. w lub po 1444) – dziedzic Łukowicy i Kępia, syn Marka z Kępia i Kurozwęk.
• Stanisław Sędzimir (Sędziwój) (zm. 1604) – dziedzic dóbr: Łukowica, Wola Łukowicka, Roztoki, Zawady i Jastrzębie.
• Michał Sędzimir (Sędziwój, łac. Sendivogius) (1566–1636) – polski alchemik i lekarz, odkrywca tlenu.
• Hieronim Sędzimir (zm. po 1693) – dziedzic Łukowicy, wspierał finansowo dotacjami kościół w Łukowicy.
• Franciszek Sędzimir (zm. 1695) – podczaszy inowłodzki, dziedzic Stronia i Wolicy, towarzysz chorągwi pancernej kasztelana krakowskiego.
• Helena Sędzimir imię zakonne Klara (ur. ok. 1680) – zakonnica reguły św. Klary, wikaria w klasztorze św. Andrzeja w Krakowie.
• Andrzej Sędzimir (ur. ok. 1700) – podwojewodzi biecki.
• Jan Jerzy Sędzimir (zm. 1713) – stolnik owrucki, chorąży roty pancernej wojewody podlaskiego, pan na Podlubomierzu i Żerosławicach, towarzysz roty husarskiej.
• Hieronim Sędzimir (zm. 1731) – miecznik zakroczymski.
• Kazimierz Sędzimir (zm. 1735) – podczaszy chełmski.
• Hiacynta Sędzimir (zm. 1740) – zakonnica reguły św. Dominika.
• Jan Sędzimir (zm. 1753) – wojski sądecki.
• Ignacy Sędzimir (zm. 1755) – kanonik sandomierski, dziekan kapituły przemyskiej.
• Andrzej Sędzimir (zm. 1761) – stolnik wieluński, dziedzic Sieniawy, fundator kościoła św. Antoniego w Sieniawie.
• Elżbieta Sędzimir (zm. 1762) – zakonnica reguły św. Klary w klasztorze św. Andrzeja w Krakowie.
• Józef Sędzimir (zm. 1773) – burgrabia krakowski.
• Franciszek Reginald Rejnold Sędzimir (zm. 1774) – towarzysz roty królewicza, wiceregent sądecki, sędzia grodzki sądecki.
• Andrzej Feliks Sędzimir (zm. 1778) – burgrabia krakowski, podstarości sądecki, sędzia grodzki sądecki.
• Jan Nepomucen Sędzimir (zm. 1779) – sędzia grodzki sądecki.
• Stanisław Sędzimir (zm. 1779) – pisarz grodzki sądecki.
• Franciszek Sędzimir (zm. 1780) – łowczy latyczowski, łowczy nurski.
• Salomea Sędzimir imię zakonne Agnieszka (1708–1782) – zakonnica, karmelitanka bosa.
• Magdalena Sędzimir imię zakonne Marianna (1720–1784) – zakonnica reguły św. Dominika, przeorysza dominikanek w klasztorze na Gródku w Krakowie.
• Dominik Sędzimir (1728–1782) – duchowny katolicki, jezuita, filozof, teolog, dziekan Wydziału Filozofii kolegium jezuitów we Lwowie, scholastyk katedralny lwowski, kanonik kamieniecki.
• Barbara Sędzimir (ur. ok. 1730) – zakonnica u Prezentek przy kościele św. Jana w Krakowie.
• Stanisław Hilary Sędzimir (1776–1836) – sędzia Sądu Najwyższej Instancji, sędzia trybunału w departamencie płockim, sędzia apelacyjny, radca stanu w Komisji Rządowej Sprawiedliwości, uczestnik wojny 1809, odznaczony Orderem Wojskowym Krzyża Złotego i Orderem św. Stanisława II kl.
• Aleksander Telesfor Sędzimir (1815–1878) – sędzia sądu, Członek honorowy Deputacji Szlacheckiej w Biurze Marszałka Szlachty Guberni Płockiej, Członek Towarzystwa Rolniczego w Królestwie Polskim, właściciel ziemski (posiadła m.in. Ślubowo i Koźmin Wielki).
• Bronisław Sędzimir (zm. 1922) – wykładowca i kwestor Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, rewident krajowej dyrekcji skarbu, kapitan WP, komendant szpitala wojskowego.
• Jan Wincenty Sędzimir (Ostoja-Sędzimir) (1853–1922) – filolog klasyczny, polonista, pedagog.
• Czesław Sędzimir (1866–1940) – dr medycyny Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Mieczysław Sędzimir (1859-1922) – dyrektor Banku Małopolskiego, profesor krakowskiej Szkoły Handlowej, członek Zarządu Towarzystwa Szpitalnego św. Ludwika, radny krakowski.
• Aleksander Sędzimir ps. Major (1884–1945) – uczestnik Powstania Warszawskiego.
• Bronisław Ostoja-Sędzimir (1893–1982) – starosta kartuski.
• Tadeusz Sendzimir (właśc. Tadeusz Sędzimir) (1894–1989) – polski inżynier i wynalazca, zwany Edisonem metalurgii, odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Polonia Restituta. Prawnuk Stanisława Hilarego Sędzimira, sędziego Sądu Najwyższej Instancji i Antoniny Wołłowicz.
• Krystyna Ścibor-Sędzimir Orzechowska (1897–1990) – żołnierz AK i WiN. Aresztowana w 1946 r. przeszła okrutne badania przez NKWD i UB. Po wyroku osadzona na Zamku Lubelskim, zwolniona w 1947 r. na mocy amnestii. Małżonka Tadeusza Orzechowskiego, dziedzica Zbylczyc.
• Jan Sędzimir ps. Ścibor (1898–1940) – rolnik, porucznik kawalerii Wojska Polskiego, odznaczony Krzyżem Niepodległości i Krzyżem Walecznych (dwukrotnie), zamordowany w Charkowie.
• Jan Józef Sędzimir (1899-1940) – dziedzic majątku Ślubowo, rotmistrz kawalerii 24 p. ułanów, uczestnik wojny polsko-sowieckiej 1920, uczestnik kampanii wrześniowej, odznaczony Krzyżem Walecznych (dwukrotnie) i Krzyżem Niepodległości, zamordowany w Charkowie.
• Ludwik Bruno Sędzimir (1904–1940) – porucznik WP, uczestnik kampanii wrześniowej, zamordowany w Charkowie.
• Bronisław Władysław Sędzimir (1906–1942) – dziedzic majątku Ślubowo, żołnierz (strzelec pokładowy) 305 dywizjonu bombowego w Lindholme (uczestniczył w 24 lotach bojowych na cele w Niemczech), odznaczenia: Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari, Krzyż Walecznych (trzykrotnie), Polowa Odznaka Strzelca.
• Bronisław Sędzimir (1919–1984) – dr medycyny, kierował oddziałem chirurgii mózgu w Walton Hospital w Liverpool.
• Jerzy Antoni Ostoja-Sędzimir (1924–2018) – chemik, profesor nauk technicznych, dziekan Wydziału Metali Nieżelaznych AGH.

• 

  Michał Sędziwój h. Ostoja. Tygodnik Ilustrowany, nr 137, 1862.

• 

  Bronisław Sędzimir h. Ostoja, kwestor Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. Nowości Illustrowane, nr 22, 1906.

• 

  Dyr. Mieczysław Sędzimir h. Ostoja. Głos Ludowy, nr 132, 1922.

• 

  Klepsydra dra Czesława Sędzimira h. Ostoja. Zbiory Biblioteki Jagiellońskiej.

• 

  Tadeusz Sendzimir h. Ostoja, inżynier, wynalazca. Mówią Wieki, nr 11 (694), 2017, s. 73.

• 

  Bronisław Władysław Sędzimir h. Ostoja, dziedzic majątku Ślubowo. Lista Krzystka.

Majątki ziemskie Sędzimirów

Łukowica, Kępie, Zawada, Roztoka, Jastrzębie, Brzezna, Królówka, Rudka, Stronie, Wolica (dziś część Stronia), Żerosławice, Podlubomierz (dziś część Żerosławic), Sieniawa, Ślubowo, Zastocze, Lewice, Słończewo, Gotardy, Sendzimiry, Kurzyny, Kałęczyn, Koźniewo Wielkie.

• 

  Łukowica. Fragment mapy topograficznej Królestwa Galicji i Lodomerii z lat 1779–1783.

• 

  Kępie. Fragment mapy topograficznej Zachodniej Galicji z lat 1801–1804.

• 

  Dwór Sędzimirów h. Ostoja w Koźniewie Wielkim. Fot. Mzopw, Wikimedia Commons.

• 

  Dwór Sędzimirów h. Ostoja w Sieniawie.

• 

  Kościół św. Antoniego w Sieniawie ufundowany przez Andrzeja Śędzimira h. Ostoja. Zbiory Biblioteki Narodowej.

Przypisy

1. Herb Michała Sędziwoja opublikowany w dziele Bartosza Paprockiego pt. Ogród królewski w 1599 r. (s. 294). Zygmunt III Waza zezwolił Michałowi Sędzimirowi na używanie nazwiska Sędziwój, jakie nosili jego przodkowie, i rozszerzył czyli udostojnił jego herb Ostoja (patrz: Metryka Koronna, nr 145, k. 49-50v.).
2. R. T. Prinke, Michał Sędziwój – początki kariery, [w:] Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, R. 58, 2012, nr 1, s. 97-100.
3. Słownik historyczno–geograficzny ziem polskich w średniowieczu, red. T. Jurek, IHPAN 2010–2022, (Kraków, cz. I, s. 486-490, hasło: Kępie).

Źródła i literatura

• B. Paprocki, Ogród królewski, Stare Miasto Praskie 1599, s. 294.
• K. Niesiecki, Herbarz Polski, wyd. J.N. Bobrowicz, Lipsk 1839-1845, t. VIII, s. 323.
• J. Krzepela, Rody ziemiańskie XV i XVI wieku. T. I. Małopolskie rody ziemiańskie, Kraków 1928, s. 57.
• Metryka Koronna, nr 145, k. 49-50v.
• W. Semkowicz, Wywody szlachectwa w Polsce XIV–XVII w., [w:] Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie, t. III, 1913, s. 123–124.
• Słownik historyczno–geograficzny ziem polskich w średniowieczu, red. T. Jurek, IHPAN 2010–2022, (Kraków, cz. III, s. 1032-1046, hasło: Łukowica), (Kraków, cz. I, s. 486-490, hasło: Kępie).
• Źródła dziejowe, t. XIV, s. 130.
• E. Sęczys, Szlachta wylegitymowana w Królestwie Polskim w latach 1836-1861, Warszawa 2007, s. 619.
• E. Sęczys, Szlachta guberni augustowskiej, lubelskiej i radomskiej wylegitymowana w Królestwie Polskim w latach 1836-1861, Warszawa 2018, s. 383.
• J. Szymański, Herbarz rycerstwa polskiego z XVI wieku, Warszawa 2001, s. 206.
• R. T. Prinke, Michał Sędziwój – początki kariery, [w:] Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, R. 58, 2012, nr 1, s. 89-129.
• Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego, red. J. Tucholski, Warszawa 2003, s. 478.
• A. Falniowska-Gradowska, Podwojewodowie województwa krakowskiego w XVI do XVIII wieku, [w:] Rocznik Naukowo-Dydaktyczny. 1993, Z. 158, Prace Historyczne 16, s. 200.
• Urzędnicy województwa bełskiego i ziemi chełmskiej XIV-XVIII wieku. Spisy, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1992, s. 262.
• Urzędnicy województw kijowskiego i czernihowskiego XV-XVIII wieku. Spisy, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 2002, s. 319.
• Polski Słownik Biograficzny, t. XXXVI, s. 388-390, t. XXXVII, s. 417-419.
• A. Kulecka, Urzędnicy Królestwa Polskiego (1815-1915). Materiały do biogramów, Warszawa 2019, s. 2633.
• Tygodnik Ciechanowski, 23.08.2011, s. 15.
• Nowości Illustrowane, nr 22, 1906, s. 8.
• Dziennik Ludowy, nr 132, 1922, s. 4.
• Głosu Narodu, nr 1, 1901, dodatek bezpłatny, s. 3.
• Ziemianie polscy XX wieku. Słownik biograficzny, (zespół redakcyjny), cz. 5, s. 116-117.
• A. Krzystek, T. Krzystek, Personel Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii 1940-1947, Sandomierz 2012, suplement, PDF, s. 485 (Nr sł. RAF: 780511), 901.
• P. Kiernikowski, Jan Wincenty Sędzimir (1853-1922), [w:] Scientific Bulletin of Chełm - Section of Pedagogy, nr 1, 2012, s. 209–211.
• A. Mazurkiewicz, Tadeusz Sendzimir, [w:] Mówią Wieki, nr 11 (694), 2017, s. 73–75.
• A. Barylski, Tadeusz Sendzimir (1894 -1989). Życie i twórczość wybitnego wynalazcy, [w:] Technika Chłodnicza i Klimatyzacyjna, nr 12, 2008, s. 520–523.
• Z. Tucholski, Stalowa alchemia Sendzimira [w:] Mówią Wieki, nr 11 (694), 2017, s. 76–79.
• J. Czaja, "Smakowanie Małopolski" czyli Jak telewizja Discovery "odkryła" drewniany kościół w Łukowicy, [w:] Małopolska. Regiony - regionalizmy - małe ojczyzny, red. E. Chudziński, t. XII, s. 193–199.
• A. Beck, Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie podczas inwazji rosyjskiej w roku 1914/15, Lwów 1935, s. 4, 7, 76.
• M. J. Minakowski, Wielka Genealogia Minakowskiego (dostęp: 07.02.2025).
• N. Naczulis, Sylwetki Starostów Powiatowych Kartuskich Drugiej Rzeczypospolitej (dostęp: 07.02.2025).
• M. Mysiakowski, Ślubowo. Sędziwy dwór Sędzimirowskiej rodziny (dostęp: 07.02.2025).
• Lista Krzystka (dostęp: 07.02.2025).